από την Σοφία Τσιώρη- Συμβουλευτική Ψυχολόγο
Οι έμμονες ιδέες είναι επίμονες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που εισβάλλουν στο μυαλό μας παρά τη θέληση μας και τις οποίες συνήθως βρίσκουμε εξαιρετικά δύσκολο να αγνοήσουμε. Πριν τις τοποθετήσουμε σε ένα πλαίσιο «διαταραχής» είναι πολύ σημαντικό να επισημανθεί ότι μερικές από αυτές είναι πολύ συνηθισμένες, καθημερινές και δεν χαρακτηρίζονται πάντα σαν προβληματικές. Όλοι μας κάποια στιγμή είχαμε τέτοιες σκέψεις. Πριν φύγετε για την δουλειά σας πόσες φορές ελέγξατε αν έχετε σβήσει τα φώτα, αν βγάλατε το σίδερο από την πρίζα , αν κλείσατε τις βρύσες ή αν κλειδώσατε την πόρτα του σπιτιού σας? Πολλές από αυτές τις σκέψεις λοιπόν είναι καθημερινές και δεν εμπλέκονται όλες στην Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή.
Τι είναι όμως η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή;
Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) ανήκει στις αγχώδεις διαταραχές και πολλές φορές μπορεί να χαρακτηρισθεί ως χρόνια. Το άτομο που πάσχει από ΙΨΔ παγιδεύεται από μιά σειρά επαναληπτικών σκέψεων (ιδεοληψίες – obsessions) και συμπεριφορών (ψυχαναγκασμοί – compulsions), που ο ίδιος ο πάσχων αναγνωρίζει ότι είναι υπερβολικές ή παράλογες, αλλά νιώθει αναγκασμένος να σκέφτεται ή να δρα με τον τρόπο αυτό, γιατί διαφορετικά βιώνει έντονο άγχος.
Πιο συγκεκριμένα…
Πιο πάνω έδωσα κάποια παραδείγματα αρνητικών σκέψεων που σε όλους μας κάποια στιγμή εισέρχονται ανεπιθύμητα. Οι περισσότεροι από εσάς βρίσκετε τον τρόπο να τις αγνοήσετε και να περιορίσετε την επαναλαμβανόμενο έλεγχό τους. Στην περίπτωση της ΙΨΔ, το άτομο δεν καταφέρνει να αγνοήσει τις σκέψεις αυτές και τις «ντύνει» με ένα διαφορετικό νόημα. Θεωρεί ότι οι σκέψεις του έχουν τη δύναμη να προκαλέσουν κακό ή ν’αποτρέψουν δυσάρεστα γεγονότα από το να συμβούν. Πιστεύοντας ότι η σκέψη του έχει τη δύναμη να προκαλέσει μια συγκεκριμένη πράξη, το άτομο οδηγείται στο να υπερπροσπαθεί να αποτρέψει τα γεγονότα αυτά μέσα από ψυχαναγκασμούς και συμπεριφορές αποφυγής. Η αίσθηση ευθύνης και ελέγχου των σκέψεων και οι επακόλουθες προσπάθειες ν’αποτραπεί το κακό είναι το επίκεντρο της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής.
Συμπτώματα της ΙΨΔ
1) Ιδεοληψίες
Οι ιδεοληψίες είναι επαναλαμβανόμενες και ανεπιθύμητες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις οι οποίες βιώνονται συχνά κατά την διάρκεια της διαταραχής ως παρείσακτες και ακατάλληλες. Προκαλούν έντονο άγχος ή δυσφορία και βιώνονται συνήθως ως «ξένες» προς την προσωπικότητα του πάσχοντα (πώς μπορώ εγώ να σκέφτομαι κάτι τέτοιο? ) . Το άτομο προσπαθεί να καταπιέζει αυτές τις σκέψεις ή να τις εξουδετερώνει με κάποια άλλη σκέψη ή πράξη. Πάντα όμως αναγνωρίζει ότι είναι προϊόν της δικιάς του σκέψης, ακόμη και αν δεν συμφωνεί μαζί τους.
Συχνές ιδεοληψίες:
• Φόβος μόλυνσης απο βρωμιά, μικρόβια, ιούς κτλ.
• Αμφιβολίες για την πρόκληση βλάβης (π.χ ότι ξέχασε την πόρτα ξεκλείδωτη)
• Ανάγκη για ακρίβεια, συμμετρία και τάξη
• Σεξουαλικές σκέψεις ή εικόνες
• Σκέψεις και εικόνες επιθετικότητας και βίας
• Θεωρητική συζήτηση με τον εαυτό για διάφορα θέματα συνήθως άλυτα που ονομάζεται ιδεομηρυκασμός (π.χ. ποιό να είναι το νόημα της ζωής?).
2) Ψυχαναγκασμοί
Οι ψυχαναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή νοερές πράξεις τις οποίες το άτομο αισθάνεται να εξωθείται να εκτελέσει σε αντίδραση προς μία ιδεοληψία . Αυτές οι συμπεριφορές αποσκοπούν στην μείωση της δυσφορίας και του άγχους που βιώνει το άτομο ή στην αποτροπή μίας τρομακτικής κατάστασης. Χαρακτηριστικά οι καταναγκασμοί απαιτούν πολύ χρόνο, πράγμα που τους διαχωρίζει από φυσιολογικές επαναληπτικές συμπεριφορές.
Συχνοί ψυχαναγκασμοί :
• Ψυχαναγκαστικός έλεγχος (π.χ όταν ελέγχει κανείς εάν κλείδωσε την πόρτα επανειλημμένα)
• Ψυχαναγκαστικό πλύσιμο και καθαριότητα του σώματος (πλύσιμο χεριών – αυτό μπορεί να παίρνει τόση διάρκεια που το άτομο να παθαίνει δερματίτιδες και τα χέρια του να ερεθίζονται) ή του σπιτιού.
• Επαναλαμβανόμενες πράξεις (ανεβοκατέβασμα της σκάλας πολλές φορές)
• Νοερές τελετουργίες όπως το να λέει συγκεκριμένες λέξεις, φράσεις, προσευχές με συγκεκριμένο τρόπο
• Ψυχαναγκασμοί τάξης και συμμετρίας
Οι ασθενείς με ΙΨΔ εμφανίζουν άλλα τρία χαρακτηριστικά :
*Αντίσταση: Οι περισσότεροι προσπαθούν να αντισταθούν στις ιδεοληψίες και τους ψυχαναγκασμούς τους. Αρκετοί είναι σε θέση να ελέγχουν τα συμπτώματά τους κατά τις ώρες της δουλειάς τους ή το σχολείο, ή όταν είναι έξω από το σπίτι. Όσο περνά ο καιρός η αντίσταση φαίνεται να μειώνεται και με αυτόν τον τρόπο η ΙΨΔ γίνεται πιο σοβαρή και εμφανής.
*Ντροπή και μυστικότητα: Οι ασθενείς συχνά προσπαθούν να κρύψουν το πρόβλημά τους, με αποτέλεσμα να μην αναζητούν ιατρική βοήθεια, παρά μόνο έπειτα από πολλά χρόνια. Πολλοί ασθενείς έχουν καταφέρει με αυτόν τον τρόπο να κρύψουν την συμπτωματολογία τους από το περιβάλλον τους αλλά φυσικά με ένα μεγάλο τίμημα, να προσαρμόσουν την ζωή τους μέσα στο πλέγμα των ιδεοληψιών-ψυχαναγκασμών. Συνεπώς, εμφανίζουν συχνά κατάθλιψη.
*Χρονιότητα: Η ΙΨΔ συνήθως είναι χρόνια διαταραχή, που μπορεί να κρατήσει ακόμη και δεκαετίες. Τα συμπτώματά της μπορεί να παρουσιάζουν περιόδους υφέσεων και εξάρσεων.
Πού οφείλεται?
Τα τελευταία πέντε χρόνια η ΙΨΔ έχει μελετηθεί εκτεταμένα με αποτέλεσμα να αμφισβητηθούν αρκετές προαναφερθείσες αιτίες της διαταραχής. Η αντίληψη ότι η ΙΨΔ έχει τις ρίζες της στην αυστηρότητα του οικογενειακού περιβάλλοντος και στην ενοχοποίηση του παιδιού από απαιτητικούς γονείς φαίνεται να μην επιβεβαιώνεται πάντα από έρευνες. Κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και κάποιες άλυτες, εσωτερικές συγκρούσεις ίσως συμβάλλουν στη δημιουργία των συμπτωμάτων αλλά οι υποθέσεις αυτές δεν επιβεβαιώνονται πάντοτε από τα νέα δεδομένα που έχουμε από τον χώρο των νευροβιολογικών παραγόντων. Σήμερα πιστεύουμε ότι τον πρωταρχικό ρόλο στην διαταραχή παίζουν οι βιολογικοί παράγοντες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες δεν χρήζουν παρακολούθησης. Το κυριότερο στοιχείο υπέρ της βιολογικής βάσης της ΙΨΔ προκύπτει από την καλή ανταπόκριση των ασθενών σε μια ειδική κατηγορία φαρμάκων που επιδρούν στην ουσία σεροτονίνη, που υπάρχει στον εγκέφαλο και αποτελεί έναν από τους βασικούς νευρομεταβιβαστές του.
–Θεραπεία
Εάν κάποιος πάσχει από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, είναι σημαντικό να ξέρει πως είναι αντιμετωπίσιμη κι ότι με την κατάλληλη βοήθεια μπορεί να θεραπευτεί. Γι’αυτόν τον λόγο, η αναζήτηση ψυχοθεραπευτή και ψυχιάτρου είναι απαραίτητη.
–Ψυχοθεραπεία
Η Συμπεριφορική ψυχοθεραπεία έχει μελετηθεί και έχει βρεθεί να παρουσιάζει σημαντικό θεραπευτικό αποτέλεσμα στην ΙΨΔ. Επίσης, έχει σημαντικά αποτελέσματα και η Γνωσιακή – Συμπεριφορική ψυχοθεραπεία που στοχεύει στην αλλαγή του τρόπου με τον οποίο ο ασθενής αντιλαμβάνεται το πρόβλημά του. Η γνωσιακή θεραπεία επικεντρώνεται στην αμφισβήτηση των μη βοηθητικών σκέψεων βοηθώντας στη δημιουργία καινούριων και πιο λειτουργικών πεποιθήσεων για τον άνθρωπο.
–Φαρμακευτική αγωγή
Τα φάρμακα που επιδρούν στη σεροτονίνη, γνωστά ως «αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης», μπορούν να μειώσουν σε σημαντικό βαθμό την συμπτωματολογία της διαταραχής. Η βελτίωση των συμπτωμάτων συνήθως φαίνεται μετά από 2 μήνες ή και περισσότερο. Η διακοπή της αγωγής μπορεί να οδηγήσει στην επανεμφάνιση των ιδεοληψιών – ψυχαναγκασμών.
Οι ασθενείς με ΙΨΔ δεν θα πρέπει να ταυτίζονται με άτομα που μερικές φορές τα ονομάζουμε «ψυχαναγκαστικά» στην καθημερινή ζωή. Πολλές φορές οι άνθρωποι γύρω μας γίνονται «ψυχαναγκαστικοί» και «τελειομανείς» για την επίτευξη ενός στόχου και γενικώς για την βελτίωση σε έναν τομέα της ζωής τους. Σε καμμία περίπτωση τα συμπτώματα δεν είναι ίδια με της διαταραχής.
Κλείνοντας, θα ήθελα να επισημάνω ότι ένας συχνός φόβος των ανθρώπων που πάσχουν από ΙΨΔ είναι ότι κάποια στιγμή θα λυγίσουν και θα τρελαθούν! Αυτή η πεποίθηση έχει δημιουργηθεί καθώς το περιεχόμενο των ιδεοληψιών πολλές φορές είναι πολύ παράξενο, σε σημείο να θυμίζει παραλήρημα. Είναι όμως λανθασμένη καθώς είναι εντελώς διαφορετικές οι αιτίες της σχιζοφρένειας από της ΙΨΔ. Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή είναι θεραπεύσιμη, μην συμβιβάζεστε με τον τιμωρητικό της χαρακτήρα και μιλήστε για τις σκέψεις που σας ταλαιπωρούν! Τολμήστε να ξανακάνετε την ζωή σας ποιοτική!
Για περισσότερες πληροφορίες παρακαλώ επικοινωνήστε με το «Κέντρο Ψυχολογικής Υποστήριξης και Συμβουλευτικής: Ιασμος», που διατηρούν οι:
*Σοφία Τσιώρη, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια, [email protected]
*Ιωάννα Κορδαλή, Ψυχολόγος – Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια, 210 6126439 ή 6933349021, [email protected]
