Η συλλογή «Μια προειδοποίηση για τους περίεργους και άλλες ιστορίες φαντασμάτων» του M.R. James είναι ένα must-read για τους λάτρεις της λογοτεχνίας τρόμου. Ο κλασικός τρόμος επιστρέφει με τον πιο εκλεπτυσμένο τρόπο: εκείνον που γεννιέται στη σκιά της σκέψης. Η λογοτεχνία του τρόμου έχει έναν παράξενο παλμό – δεν κραυγάζει, δεν επιβάλλεται, αλλά ανασαίνει μέσα από σιωπές και υπαινιγμούς. Αυτή η συλλογή αποτελείτε από κλασικά ghost stories που συνεχίζουν να εμπνέουν μέχρι και σήμερα, προσφέροντας ιστορίες φαντασμάτων για ενήλικες που αποζητούν αριστοτεχνικό τρόμο.
Αυτό το βιβλίο δεν είναι απλώς συλλογή δέκα ιστοριών. Είναι μια κατάδυση στις σκοτεινές γωνιές του ανθρώπινου ψυχισμού, ένα λογοτεχνικό κάλεσμα σε εκείνους που ξέρουν πως ο αληθινός τρόμος δεν βρίσκεται στο ουρλιαχτό, αλλά στο βλέμμα που παραμένει καρφωμένο λίγο παραπάνω απ’ ό,τι θα έπρεπε. Οι εκδόσεις “Μεταίχμιο” έχουν κάνει μια εξαιρετική δουλειά στη μεταφορά αυτής της ατμόσφαιρας στα ελληνικά, με μεταφράσεις που σέβονται τη λεπτότητα του ύφους και τον υπαινιγμό της εποχής.
Οι ιστορίες του James είναι σαν παλιές φωτογραφίες που κινούνται.
Από τη Χαλκογραφία -όπου ένα φαινομενικά αθώο έργο τέχνης μετατρέπεται σε πύλη για το ανεξήγητο – μέχρι το Στοιχειωμένο Κουκλόσπιτο ή το Πέρασμα των Ρούνων, κάθε αφήγηση ξεδιπλώνει τον φόβο με αριστοτεχνική οικονομία. Δεν χρειάζεται αίμα ή φαντάσματα που πετούν πιάτα, αρκεί απλώς μια σκιά που δεν θα ’πρεπε να είναι εκεί, μια πόρτα που κλείνει μόνη της, μια μικρή λεπτομέρεια που καταρρίπτει τη λογική.
Ο James, καθηγητής στο Cambridge και γνώστης των μεσαιωνικών χειρογράφων, χρησιμοποιεί τον χώρο και το χρόνο όπως ο σκηνοθέτης τα πλάνα του. Οι επαρχιακές έπαυλεις, οι βιβλιοθήκες, τα καθεδρικά, όλα αποκτούν ψυχή – μια ψυχή κρύα, που παραμονεύει πίσω από τη γωνία της κάθε φράσης. Η αγγλική ύπαιθρος, η σκόνη των πανεπιστημίων, τα σκαλισμένα στασίδια των εκκλησιών γίνονται τα σκηνικά όπου το παράλογο διαπερνά την πραγματικότητα. Και εκεί, μέσα στη λεπτή γραμμή ανάμεσα στο φυσικό και το υπερφυσικό, γεννιέται η αγωνία.
Η Χαλκογραφία, το πρώτο διήγημα της συλλογής, είναι ίσως η πιο χαρακτηριστική στιγμή της γραφής του James. Μια φαινομενικά «αδιάφορη» χαλκογραφία κρύβει ένα σκηνικό που αλλάζει, μετακινείται, ζωντανεύει. Ο καθηγητής Ουίλιαμς, βρίσκεται μπροστά σ’ ένα έργο που αρνείται να μείνει σταθερό, σαν να επιμένει να δείξει κάτι που δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Είναι ο τρόμος που δεν χρειάζεται εξήγηση: εκείνος που γεννιέται απλώς επειδή βλέπεις.
Το ύφος του James, λιτό και ευφυές, κάνει τον αναγνώστη να νιώσει θεατής μιας αργής αποκάλυψης. Κάθε πρόταση μοιάζει με σκιά που απλώνεται. Δεν υπάρχει υπερβολή, μόνο η υπόγεια ένταση της αναμονής. Οι ιστορίες του θυμίζουν τα παλιά βρετανικά ghost stories που διαβάζονταν γύρω από το τζάκι, με τη φλόγα να τρεμοπαίζει, και τον φόβο να φουντώνει μέσα στην ησυχία.
Η ελληνική έκδοση έρχεται σε μια εποχή που ο τρόμος έχει ξαναγίνει της μόδας, αλλά συχνά ξεχνά τη ρίζα του: τον ψυχικό, υπαινικτικό φόβο. Οι “Εκδόσεις Μεταίχμιο” μάς υπενθυμίζουν τι σημαίνει λογοτεχνικός τρόμος, επανασυστήνοντας ένα έργο που όχι μόνο γέννησε μια σχολή, αλλά συνεχίζει να εμπνέει δημιουργούς όπως ο Stephen King, ο Neil Gaiman και ο Guillermo del Toro.
Αυτό το βιβλίο δεν διαβάζεται βιαστικά.
Θέλει νύχτα, ένα φως που τρεμοπαίζει και μια σιωπή που ακούγεται. Θέλει να αφεθείς στη λεπτή τέχνη του φόβου που δεν χρειάζεται εξηγήσεις. Γιατί, όπως μας υπενθυμίζει ο ίδιος ο James, «ο πραγματικός τρόμος δεν είναι αυτός που βλέπεις, είναι αυτός που νομίζεις πως είδες».
Αν αγαπάς τη λογοτεχνία που παγώνει τον χρόνο, αν σε γοητεύει η σκοτεινή πλευρά της λογικής, τότε το «Μια προειδοποίηση για τους περίεργους και άλλες ιστορίες φαντασμάτων» είναι το βιβλίο που θα κρατήσεις ως φυλαχτό. Όχι για να σε τρομάξει, αλλά για να σου θυμίσει πόσο γλυκός μπορεί να είναι ο φόβος όταν είναι καλογραμμένος.
Featured image: unsplash.com/@hudsoncrafted
