κοινωνία

Έχεις παρατηρήσει να είσαι υπερβολικά αγχωμένη σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις όπως το να τρως δημόσια, να μιλήσεις σε ένα ακροατήριο (μέσα στην σχολική τάξη, το πανεπιστημιακό αμφιθέατρο ή σε κάποιο εργασιακό meeting), να παρευρεθείς σε κάποια κοινωνική εκδήλωση (γάμος, βαφτίσια κλπ.) ή να αποφεύγεις τα πάρτυ, τα κέντρα διασκέδασης και γενικά τα μέρη όπου γνωρίζεις ότι θα βρίσκονται αρκετοί άνθρωποι; Ο περίγυρος ενδέχεται να σε χαρακτηρίζει ως αντικοινωνική, στην πραγματικότητα όμως είναι πολύ πιθανό να υποφέρεις από αυτό που στον χώρο της ψυχικής υγείας ονομάζεται κοινωνική φοβία ή διαταραχή κοινωνικού άγχους.

Πρόκειται για ένα είδος αγχώδους διαταραχής, κατά την οποία το άτομο αισθάνεται ότι θα επιφέρει την αρνητική κριτική των άλλων, οπότε ταλανίζεται από ένα έντονο και διαρκή φόβο της κοινωνικής του απόδοσης ή επίδοσης με τη συνεπαγόμενη ντροπή και αμηχανία που μπορεί να αισθανθεί. Εν ολίγοις, ο βασικός φόβος είναι η αποτυχία και η απόρριψη.

Όταν το άτομο δεν μπορεί να αποφύγει την έκθεση στις φοβικές καταστάσεις, τότε κατά την διάρκειά τους εκδηλώνονται διάφορα σωματικά συμπτώματα, με κυριότερα την εφίδρωση, το κοκκίνισμα, το τρέμουλο, την δυσκολία στην ομιλία και τις στομαχικές ενοχλήσεις. Αυτά τα συμπτώματα αυξάνουν το άγχος του ατόμου και το κάνουν να αισθάνεται περισσότερο εκτεθειμένο στα μάτια των άλλων, θεωρώντας δεδομένη την αποτυχία του.

Τα παραπάνω έχουν σε πολλές περιπτώσεις ως συνέπεια, την δημιουργία μιας αποφευκτικής συμπεριφοράς απέναντι στα φοβικά ερεθίσματα και τις σχετικές στρεσογόνες καταστάσεις, με αποτέλεσμα το άτομο να κινδυνεύει αφενός να απομονωθεί, αφετέρου να έχει μειωμένη εκπαιδευτική ή εργασιακή απόδοση παρά την πληρότητα του στις σχολικές/ σπουδαστικές/ εργασιακές προϋποθέσεις.

Το έντονο άγχος του κοινωνιοφοβικού ατόμου, με τις δυσλειτουργίες που προκαλεί η έκθεσή του ή η αποφυγή του στις καταστάσεις που αναφέρθηκαν, συνήθως επηρεάζουν την αυτοεκτίμησή του και μειώνουν την αυτοπεποίθησή του, με αποτέλεσμα την εκδήλωση κι άλλων παθήσεων (συννοσηρότητα), όπως η κατάθλιψη, η αγοραφοβία, η διαταραχή πανικού, η ιδεοψυχαναγκαστική διαραταχή καθώς και η εξάρτηση από το αλκοόλ και άλλες ουσίες (σε μια λανθασμένη προσπάθειά του χαλάρωσης).  

Επίσης, η εκδήλωση της κοινωνικής φοβίας είναι συχνότερη στις γυναίκες από ότι στους άνδρες (όπως συμβαίνει με όλες τις αγχώδεις διαταραχές), με σύνηθες χρονικό σημείο έναρξης την εφηβεία (σπάνια εμφανίζεται μετά το 25ο έτος της ηλικίας) όπου ακολουθεί μια χρόνια πορεία και μετά το 45ο έτος να παρατηρείται συχνά κάποια ύφεση των συμπτωμάτων. Η πλήρης κι επιτυχής υποχώρηση της διαταραχής, προβλέπεται μόνο για το 25% περίπου των παθόντων.

Τα αίτια της εν λόγω πάθησης βρίσκονται ακόμη υπό διερεύνηση, αλλά τείνει να θεωρείται υπεύθυνη η γενετική προδιάθεση με την οικογενειακή κληρονομικότητα να κατέχει τον πρώτο λόγο. Ακόμη, ένας άλλος σημαντικός παράγοντας θεωρείται το περιβάλλον με την παρατήρηση σχετικών/παρόμοιων φοβικών συμπεριφορών και την υιοθέτησή τους μέσω της διαδικασίας της μάθησης και του κοινωνικού παραδειγματισμού.

Όσον αφορά την θεραπεία, από τη μία μπορεί να χορηγηθεί φαρμακευτική αγωγή με αντικαταθλιπτικά, από την άλλη η γνωστική – συμπεριφορική ψυχοθεραπεία αξιολογείται ως ιδιαιτέρως αποτελεσματική. Τούτη η προσέγγιση, στοχεύει στην σταδιακή έκθεση του παθόντα στις φοβικές καταστάσεις ώστε να ενεργοποιηθούν κατάλληλοι μηχανισμοί επεξεργασίας τους που θα κάνουν το άγχος διαχειρίσιμο και το άτομο θα καταφέρει τελικά να νιώσει ασφαλές και θα αυξήσει την αυτοπεποίθησή του. Επίσης, γίνεται ψυχοεκπαίδευση του ατόμου σε τεχνικές χαλάρωσης (διαφραγματική αναπνοή) με στόχο τον καλύτερο χειρισμό του άγχους καθώς και γνωστική παρέμβαση στον τρόπο σκέψης του για τον εντοπισμό των λανθασμένων εκτιμήσεων του ατόμου και την λογική διαχείρισή τους μέσω ρεαλιστικότερων αντιλήψεων.

Καταλήγοντας, η κοινωνική φοβία είναι μια σοβαρή κατάσταση κατά την οποία το άτομο δεν μπορεί να διαχειρισθεί το άγχος του με αποτέλεσμα να γίνεται έρμαιο αυτού και να υποφέρει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό τις διάφορες συνέπειες που περιγράφηκαν. Πιθανά σε όλη του την ζωή αν δεν στραφεί στη ψυχοθεραπεία ή αν δεν βρει κατάλληλους  προσωπικούς τρόπους αντιμετώπισής της. Καμία σχέση δεν έχει με την αντικοινωνικότητα που αποτελεί μια συμπεριφορά που υιοθετεί το άτομο είτε απέναντι σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες και καταστάσεις, είτε συνολικά στους θεσμούς, αποτελώντας μια επιλογή υπό τον έλεγχό του δείχνοντας έτσι την άποψή του, τις προτιμήσεις του ή την γενική φιλοσοφία του περί ζωής.

Περισσότερες πληροφορίες για την Μαρία Μάρκου, πατήστε εδώ

Περισσότερα άρθρα από την ψυχολόγο μας, Μαρία Μάρκου:

–Νέα γυναίκα και single mom, από την Μαρία Μάρκου
–Το τσιγάρο και πώς μαθαίνουμε να ζούμε με αυτό, από την Μαρία Μάρκου
–Κρίσεις πανικού; Don’t panic!,από την Μαρία Μάρκου
–Εφηβεία και σεξουαλικότητα, από τη Μαρία Μάρκου

από τη Μαρία Μάρκου–Ψυχολόγο*
Καθώς μπήκαμε στον Μάρτη, περιμένοντας την άνοιξη και τον καιρό να ζεστάνει, εκτός από τα χειμερινά ρούχα θέλεις να ξεφορτωθείς και τα λίγα κιλάκια που πήρες τον χειμώνα καθώς ανησυχείς μη φαίνεσαι παχιά στην παραλία… Το ξέρεις ότι αν ζούσες στην εποχή της Αναγέννησης (14ος – 17ος αιώνας) η ανησυχία σου θα ήταν μήπως φαίνεσαι αδύνατη και θα προσπαθούσες να πάρεις μερικά κιλά και όχι να τα αποβάλλεις;

Το σώμα δεν είναι μόνο το βιολογικό μας όχημα εξοπλισμένο με όλες αυτές τις λειτουργίες που εξασφαλίζουν και συντηρούν τη ζωή. Είναι επίσης κι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα επηρεασμένο από πολιτισμικά και άλλα στοιχεία. Στην αρχαιότητα το σώμα εκτός από σημείο ομορφιάς ήταν και χαρακτηριστικό τόσο δύναμης όσο και κοινωνικής αποδοχής-ανόδου. Οι ημίθεοι για παράδειγμα, περιγράφονται ως άνδρες απείρου κάλλους με αστείρευτη δύναμη άρα και γενναιότητα.
Κατά την διάρκεια του μεσαίωνα λόγω της ανωτερότητας της θρησκευτικής εξουσίας, το σώμα δεν ήταν τίποτα άλλο πέρα από ένα αμαρτωλό κι ένοχο στοιχείο που έπρεπε να ελεγχθεί και μάλιστα σε περίπτωση ασθένειας επιβεβαιωνόταν η αμαρτία του αρρώστου με αποτέλεσμα να τον περιθωριοποιεί το υπόλοιπο σύνολο ή ακόμη και να τον εξορίζει (πολύ σύνηθες σε περίπτωση λέπρας π.χ.).

Τον 17ο αιώνα ο Ρενέ Ντεκάρτ (1596-1650) φέρνει στο προσκήνιο τον δυαδισμό σώματος – πνεύματος αφήνοντας έτσι στην μειωμένη αλλά ακόμη ισχυρή εκκλησιαστική αρχή το περιθώριο να ασχοληθεί με το πνεύμα ενώ η επιστήμη με το σώμα κι έτσι αρχίζει η άνοδος της ιατρικής επιστήμης η οποία στις μέρες μας έχει φτάσει σε δυνατότητες που όσο καταπληκτικές κι αν φαίνονται, εγείρουν βασικούς ηθικούς προβληματισμούς (αλλαγή επέμβασης φύλλου, πλαστική χειρουργική).

Στη σύγχρονη εποχή έχει επανέλθει το σώμα ως χαρακτηριστικό φροντίδας, υγείας και φυσικά ομορφιάς. Σε ό,τι αφορά το γυναικείο φύλο μάλιστα, η εικόνα της είναι επιφορτισμένη με την κοινωνική της αποδοχή μέχρι κι επιτυχία. Δεν είναι τυχαίο ότι αποκαλείται “το ωραίο φύλο”.

Αυτό εξηγεί την μεγαλύτερη ενασχόλησή της με την εμφάνισή της προκειμένου όχι μόνο να ικανοποιήσει αυτό που καλούν “γυναικεία ματαιοδοξία” αλλά να αισθάνεται πως είναι αποδεκτή και επιτυχημένη μέσα στο σύνολο. Τούτη η ενασχόληση με την εικόνα της στην προσπάθεια της λειτουργικής επίτευξης του κοινωνικού της ρόλου, συνεπάγεται και την αύξηση της ελκυστικότητάς της με αρνητικό αποτέλεσμα κάποιες φορές η γυναίκα να υποβιβάζεται σε σεξουαλικό αντικείμενο (βιομηχανία πορνογραφίας).

Στον χώρο της ψυχολογίας, ο όρος “σωματικός εαυτός” αφορά στοιχεία που συνδέονται με την εμφάνιση και την εικόνα του σώματος, την ικανοποίηση από το σώμα και την αποδοχή του και τέλος την αυτο-αποτελεσματικότητά του. Η διαμόρφωση της σωματικής εικόνας παρότι επηρεάζεται από ατομικούς παράγοντες (σωματότυπος, προσωπικότητα, ηλικία) έχει ως κύρια βάση της τον βαθμό στον οποίο το σώμα ανταποκρίνεται στα πολιτισμικά πρότυπα ομορφιάς και σεξουαλικής ελκυστικότητας. Ανάλογη του βαθμού αυτού είναι η αυτοεκτίμηση και η κοινωνική συμπεριφορά του ατόμου.

Η εποχή μας, έχοντας ως ιδανικό κορμί το πολύ αδύνατο έχει συμβάλλει στην έξαρση διατροφικών διαταραχών όπως η . Παρότι -όπως συμβαίνει συνήθως με όλες τις διαταραχές- τα αίτια είναι ενδογενή, το περιβάλλον έχει μεγάλη επιρροή ή τουλάχιστον ευνοεί δεόντως την εκδήλωση της ανορεξίας. Διαταραχή κατά την οποία το άτομο μέσω της διαστρέβλωσης της αντίληψης θεωρεί και βλέπει τον εαυτό του παχύ ακόμη κι όταν τα κιλά του είναι πολύ κάτω του φυσιολογικού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να συνεχίζει να αρνείται την λήψη τροφής ενώ βασανίζεται από άγχος κι ενοχικά αισθήματα σε ό,τι αφορά το φαγητό. Για το 10% των ανορεξικών κοριτσιών (συνήθως πρόκειται για γυναίκες, από τα 17 μέχρι τα 40) η ανορεξία θα αποβεί μοιραία ενώ για τις υπόλοιπες θα παραμείνει δυνητικά θανατηφόρα εκτός κι αν υπάρξει θεραπευτική παρέμβαση η οποία πρωτίστως ενεργεί στην αποκατάσταση του βάρους κι έπειτα στη ψυχοθεραπεία.

Μην ανησυχείς λοιπόν για τα λίγα κιλά που πήρες ή θες να χάσεις εδώ και καιρό. Αποδέχομαι τον εαυτό μου σημαίνει με βλέπω συνολικά. Αναγνωρίζω αντίστοιχα και τα θετικά και τα αρνητικά μου σημεία. Στην περίπτωση του σωματικού εαυτού αυτό σημαίνει να κοιτάς τον εαυτό σου στον καθρέπτη και να χαίρεσαι με τα όμορφα χαρακτηριστικά σου χωρίς να εστιάζεις στις ατέλειες. Αυτές μπορούν να αυτοδιαμορφωθούν ή να τροποποιηθούν με διάφορους τρόπους (δίαιτα και διατροφικές συνήθειες, γυμναστική, μακιγιάζ κ.λ.π.) χωρίς να ξεχνάς πως το σώμα σου θέλει φροντίδα και σκέψη όχι βασανισμό προκειμένου να το βελτιώσεις. Άλλωστε το γνωστό ρητό “νους υγιής εν σώματι υγιεί” εννοεί ότι η αλληλεπίδραση αυτή πνεύματος και σώματος είναι και αμφίδρομη και ισότιμη.

Για περισσότερες πληροφορίες για την Μαρία Μάρκου, μπορείτε να διαβάσετε εδώ