πραγματικότητα

Το ψέμα ορίζεται ως ένας λόγος μη αληθής ή ένας λόγος που αποκρύπτει την αλήθεια, που εκφέρεται με στόχο την εξαπάτηση ή την παραπλάνηση του άλλου. Είναι σημαντικό να διαχωρισθεί από την πλάνη κατά την οποία πάλι ο λόγος είναι μη αληθής αλλά πιστεύεται ως αληθινός από το ίδιο το άτομο. Η σημαντική διαφοροποίηση του ψέματος βρίσκεται λοιπόν στον σκοπό για τον οποίο χρησιμοποιείται.

Όλοι οι άνθρωποι λέμε ψέματα. Τα είδη του ψεύδους είναι ποικίλα. Τα συνηθέστερα από αυτά είναι:

• ψέματα που έχουν στόχο την εξαπάτηση του άλλου (οικονομική, ερωτική, κοροϊδία κλπ)
• ψέματα που σκοπεύουν στην παραποίηση των πραγματικών δεδομένων ώστε να φανεί το ίδιο το άτομο πιο αρεστό / κατάλληλο
• ψέματα στον ίδιο μας τον εαυτό
• ψέματα που λέγονται για να προστατεύσουν ένα αγαπημένο πρόσωπο από ένα πραγματικό γεγονός που θα το πληγώσει εάν το μάθει
• τέλος τα “κατά συνθήκη” ψέματα όπου για λόγους τυπικότητας κι ευγένειας αποφεύγουμε την ειλικρίνεια, π.χ. στην ερώτηση ενός γνωστού “είσαι καλά;”, η συνηθέστερη απάντηση είναι απλά μια κατάφαση ανεξάρτητα από το αν ισχύει ή όχι

Οι ειδικοί ψυχικής υγείας αναφέρουν ότι ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι ψεύδονται είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση. Έτσι, νιώθοντας ανασφάλεια για τον εαυτό και τις ικανότητές τους, παραποιούν τα δεδομένα φτιάχνοντας μια καλύτερη εικόνα του εαυτού τους την οποία εμπιστεύονται περισσότερο. Ας παρομοιάσουμε τον ψυχισμό τους με ένα μαγαζί: επιδεικνύουν την καλογυαλισμένη και περιποιημένη βιτρίνα αλλά αφήνουν συσσωρευμένες ανασφάλειες κι ανησυχίες στην αποθήκη να σκονίζονται… Ο ψεύτης που γνωρίζει ότι δε θέλει να εκθέσει τον αληθινό του εαυτό είναι σε μια επαγρύπνηση και συνεχή προσπάθεια διαφύλαξης των πραγματικών χαρακτηριστικών του. Αντίθετα, εκείνος που λέει ψέματα στον ίδιο του τον εαυτό, πλανάται για την πραγματικότητα και βρίσκεται σε μια κατάσταση σύνδεσης του πραγματικού με το ψεύτικο: για παράδειγμα, ας πούμε ότι κάποιος θέλει να χωρίσει αλλά δεν ξέρει πώς να το πει ή φοβάται για τις συνέπειες. Μπορεί απλά να το αποσιωπήσει, σκεπτόμενος ότι είναι ιδέα του ή μια κακή φάση, ελπίζοντας ότι παραμένοντας στη σχέση θα αλλάξουν τα πράγματα από μόνα τους. Όπως είναι εύλογο, τα ψέματα που λέμε στον ίδιο μας τον εαυτό, μας απομακρύνουν από την ανάληψη των ευθυνών μας και την επίτευξη των επιλογών μας. Τα ψέματα αυτά όμως όσο τα προσπερνάμε τόσο βρίσκονται μπροστά μας ταλανίζοντάς μας με ψυχοσωματικά συμπτώματα, έντονο στρες ή θλίψη, σε μια ενεργοποίηση συναγερμού του ψυχισμού ώστε να εισακουσθούν από το άτομο.

Σε ό,τι αφορά τα ψέματα που λέγονται με στόχο την εξαπάτηση του άλλου, αποτελούν ναρκισσιστική έκφραση χειριστικών προσωπικοτήτων. Από τη μία υπάρχει η αδυνατότητα της δημιουργίας εμπιστοσύνης με ένα άλλο άτομο, από την άλλη μπορεί να επιδιώκεται η άμεση ικανοποίηση από την απάτη του άλλου κάνοντας έτσι το άτομο που εξαπατά να νιώθει καλύτερα για τον εαυτό του.

Τα ψέματα που έχουν σκοπό την προστασία ενός αγαπημένου ανθρώπου κινητοποιούνται από το νοιάξιμο για τον άλλον. Το ερώτημα που τίθεται όμως είναι κατά πόσο έτσι προστατεύεται όντως ο αγαπημένος ή τελικά πέφτει θύμα της δικής μας κοροϊδίας. Επίσης, ποιο είναι το κριτήριο που ορίζει τι χρειάζεται και τι δεν χρειάζεται να ξέρει ο άλλος παρότι τον αφορά; Πρόκειται για λεπτές καταστάσεις που χρήζουν ιδιαίτερης διαχείρισης ανάλογα με την περίσταση και τις συνθήκες: για παράδειγμα, η αναγγελία μιας σοβαρής ασθένειας και η απόκρυψή της από το οικογενειακό περιβάλλον, τελικά προστατεύει τους άλλους ή τους στερεί το δικαίωμα να εκφράσουν τη συμπαράστασή τους; Από την άλλη πλευρά, η απόκρυψη μιας απιστίας ποιον διαφυλάσσει περισσότερο: τον απατημένο ή τον άπιστο;

Τέλος, αναφερόμενοι στα κατά συνθήκη ψέματα, το ερώτημα που προκύπτει είναι αν τελικά η επικοινωνιακή μας δυναμικότητα στηρίζεται στην αλήθεια ή στο ψέμα. Ρίχνοντας μια ματιά στις σύγχρονες κοινωνικές δομές, διαπιστώνει κανείς ότι οι κοινωνικοί μας ρόλοι είναι τέτοιοι που απαιτούν έναν μεγάλο βαθμό τυπικότητας αλλά και τυποποιημένων συμπεριφορών. Αυτές οι τελευταίες αποκλείουν τον αυθορμητισμό και την ατομική διαφορετικότητα, ορίζοντάς μας να συμπεριφερθούμε με τον τρόπο που αρμόζει στην εκάστοτε περίσταση. Σκεπτόμενοι την αυξανόμενη διαδικτυακή αλληλεπίδραση μέσω των ιστότοπων κοινωνικής δικτύωσης, τούτη η τυποποίηση της συμπεριφοράς μετουσιώνεται σε ωραιοποίηση του εαυτού, αποκλείοντας πάλι έναν μεγάλο αριθμό πραγματικών στοιχείων του ατόμου. Ρίχνοντας μια ματιά επίσης στις αναλύσεις των διαπροσωπικών σχέσεων, διαφαίνεται μια τάση της πλειονότητας να δυσκολεύεται να εκθέσει τον εαυτό της ακόμη και στις πιο κοντινές σχέσεις καθώς ο φόβος της απόρριψης καλλιεργείται εντός μας. Αυτό που χρειάζεται να κάνει το άτομο είναι να εμβαθύνει την αυτογνωσία του ώστε να μπορεί να εμπιστευθεί τον εαυτό του για να μπορεί να τον εκφράσει / εκθέσει / μοιραστεί ελεύθερα, δηλαδή χωρίς φόβο.

Άλλωστε, κατά τον Γάλλο συγγραφέα Αλμπέρ Καμύ (1913 – 1960) “ελεύθερος είναι εκείνος που μπορεί να ζει χωρίς να λέει ψέματα”.

Περισσότερες πληροφορίες για την Μαρία Μάρκου, πατήστε εδώ

Περισσότερα άρθρα από την ψυχολόγο μας, Μαρία Μάρκου:

–Άνθρωποι είμαστε, λάθη κάνουμε!, από την Μαρία Μάρκου

–Ομοφυλοφιλία… μία ιστορία από τα παλιά!, από τη Μαρία Μάρκου

–Νέα γυναίκα και single mom, από την Μαρία Μάρκου
–Μαμά 45 ετών και..άνω, από τη Μαρία Μάρκου
–Κρίσεις πανικού; Don’t panic!,από την Μαρία Μάρκου

από την Μαρία Κωσταλά– ψυχολόγο*

Αν σας ζητήσει κάποιος να φανταστείτε έναν ψυχολόγο, ποια εικόνα σας έρχεται πρώτα στο νου; Οι περισσότεροι φαντάζονται ένα μουσάτο ασπρομάλλη κύριο, με κουστούμι και σοβαρό ύφος. Ο φανταστικός αυτός ψυχολόγος (ο οποίος παρεπιπτόντως παρουσιάζει φοβερές ομοιότητες με τον Σίγκμουντ Φρόυντ) αναμένεται να φέρεται και με ένα συγκεκριμένο τρόπο, να έχει ένα συγκεκριμένο στυλ γραφείου και θεραπείας.
Από πού όμως προέρχονται αυτά τα στερεότυπα σχετικά με το επάγγελμα του ψυχολόγου και πόσο ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα; Παρακάτω θα αναλύσουμε κάποιες από τις πιο συνηθισμένες πεποιθήσεις του κόσμου σχετικά με τους ψυχολόγους, και θα καταρρίψουμε κάποιους σχετικούς επίμονους μύθους.

Το γραφείο του ψυχολόγου
Για τους περισσότερους το γραφείο του ψυχολόγου είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το περίφημο «ντιβάνι». Η αλήθεια είναι όμως πως πολύ δύσκολα θα βρείτε κάποιον ψυχολόγο που να έχει ντιβάνι στο γραφείο του. Το στερεότυπο αυτό βέβαια έχει κάποια δόση αλήθειας, καθώς, ειδικά σε παλαιότερες δεκαετίες, η παραδοσιακή ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία προϋπέθετε την έλλειψη οπτικής επαφής μεταξύ ψυχαναλυτή και ψυχαναλυόμενου και τη συνεπακόλουθη χρήση ντιβανιού. Σήμερα οι περισσότεροι ψυχολόγοι επιλέγουν αντικριστές καρέκλες/πολυθρόνες, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η επικοινωνία και ο διάλογος.

Η ηλικία του ψυχολόγου
Πολλοί δυσκολεύονται να εμπιστευτούν ένα νεαρό ψυχολόγο και προτιμούν μεγαλύτερους σε ηλικία επαγγελματίες, σκεπτόμενοι πως λόγω μεγαλύτερης εμπειρίας θα έχουν και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Αυτό σε πολλές περιπτώσεις έχει κάποια δόση αλήθειας, και ειδικότερα σε πιο σοβαρά περιστατικά αυτή η εμπειρία είναι απαραίτητη. Από την άλλη όμως οι νεαρότεροι σε ηλικία επαγγελματίες έχουν συνήθως μεγαλύτερο ενθουσιασμό και πάθος για την δουλειά τους, ενώ είναι και πιο ενημερωμένοι για τις νέες εξελίξεις στον κλάδο της ψυχολογίας. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα η νεαρή ηλικία του θεραπευτή, μπορεί να αποτελέσει ατού στην θεραπευτική διαδικασία. Σίγουρα δεν είναι όλοι οι θεραπευτές κατάλληλοι για όλα τα προβλήματα, όμως είναι σημαντικό να μην αποτελεί η ηλικία το μοναδικό κριτήριο επιλογής.

Η εξωτερική εμφάνιση του ψυχολόγου
Το ντύσιμο και η εμφάνιση του ψυχολόγου σχετίζονται με την θεωρητική του κατεύθυνση, με τον χαρακτήρα του, αλλά και τις προσωπικές του προτιμήσεις. Άλλοι επιλέγουν το πιο προσεγμένο και επαγγελματικό στυλ, ενώ υπάρχουν και αυτοί που μπορεί να σας δεχτούν φορώντας τζην. Δεν υπάρχει συγκεκριμένος κώδικας ντυσίματος, και σίγουρα δεν συνδέεται η εξωτερική εμφάνιση του ψυχολόγου με την ικανότητα του ως επαγγελματία. Σημασία έχει να μη μείνετε στο εξωτερικό περίβλημα αλλά να βρείτε έναν άνθρωπο που θα σας κάνει να αισθάνεστε άνετα και θα σας εμπνέει εμπιστοσύνη.

Το κόστος της θεραπείας
Ένα επίμονο στερεότυπο στον χώρο της ψυχικής υγείας είναι το «όσο πιο ακριβός ο ψυχολόγος/ψυχίατρος, τόσο πιο καλός στην δουλειά του θα είναι». Δυστυχώς στην κοινωνία μας έχουμε ταυτίσει το καλό με το ακριβό, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα το να μην παρέχονται ψυχολογικές υπηρεσίες σε χαμηλές τιμές, από φόβο του επαγγελματία ότι «δε θα τον πάρουν στα σοβαρά». Δυστυχώς θα βρείτε πολύ συχνά ψυχολόγους που χρεώνουν αστρονομικά ποσά για μία συνεδρία, χωρίς να σημαίνει αυτό ότι προσφέρουν κάτι διαφορετικό από τον πιο οικονομικό θεραπευτή. Πώς θα ξέρετε όμως εσείς ποιος είναι καλός και ποιος όχι; Σίγουρα όχι από τις τιμές! Καλύτερα κριτήρια είναι η εμπειρία του ψυχολόγου, η ψυχολογική κατεύθυνση που ακολουθεί, όπως και η φήμη του. Αδιαμφισβήτητα όμως το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε είναι να κρίνετε από την δική σας εμπειρία, καθώς ακόμα και ο καλύτερος ψυχολόγος μπορείτε να μην είναι ο κατάλληλος για εσάς. Πολύ συχνά χρειάζεται να δοκιμάσετε αρκετούς θεραπευτές προτού καταλήξετε σε αυτόν που σας ταιριάζει.

Η ίδια η θεραπεία
Οι προσδοκίες μας για τη θεραπεία επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό και την έκβαση της. Δεν είναι λίγοι αυτοί που περιμένουν πως ο ψυχολόγος θα τους δώσει ξεκάθαρες συμβουλές οι οποίες θα τους βοηθήσουν να λύσουν τα προβλήματα τους. Δυστυχώς ή ευτυχώς όμως, σε αυτά τα θέματα δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Ο θεραπευτής δεν είναι εκεί για να σας πει τι να κάνετε, αλλά για να σας βοηθήσει να ανακαλύψετε τι σας οδήγησε σε αυτά που σας βασανίζουν σήμερα και να βρείτε τους δικούς  σας τρόπους να βγείτε από τις δυσάρεστες καταστάσεις στηριζόμενοι στις δικές σας δυνάμεις.

Ο καλός ψυχολόγος θα επιδιώξει να σας κάνει «ψυχολόγο του εαυτού σας», έτσι ώστε μακροπρόθεσμα να μην χρειάζεστε τη βοήθεια του.

*η Μαρία Κωσταλά  είναι μία εκ των δύο ψυχολόγων των Cinematherapy Nights….

Ο αγαπημένος μου Χόρχε Μπουκάι γιατρός και ψυχοθεραπευτής θέτει με πολύ απλά λόγια τα τρία θεμελιώδη στοιχεία της βάσης της ψυχολογικής υγείας, τα οποία όσο απλά και αν ακουστούν, είναι τα πιο συχνά λάθη που κάνουμε με αποτέλεσμα να χάνουμε την ψυχική μας ισορροπία και να παρουσιάζουμε προβλήματα στην αποδοχή της πραγματικότητας, του εαυτού μας ή των άλλων, καταλήγοντας πολλές φορές στην ανάπτυξη διαταραχών.
Όσον αφορά την πραγματικότητα, αυτό που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι η εξής αρχή: ‘‘ Αυτό που είναι, είναι’’. Τι σημαίνει αυτό; Αυτό σημαίνει πως πρέπει να είμαστε σε θέση να εστιάζουμε και να αποδεχόμαστε την πραγματικότητα όπως είναι, χωρίς να εθελοτυφλούμε, χωρίς να ονειροβατούμε και στοχεύοντας στις αλλαγές που εμείς μπορούμε να κάνουμε μέσα στο πλαίσιό της. Άρα: η πραγματικότητα δεν είναι όπως θα με συνέφερε να είναι, δεν είναι όπως θα έπρεπε να είναι, δεν είναι όπως μου είπαν ότι θα είναι, δεν είναι όπως ήταν, δεν είναι όπως θα είναι αύριο. Η πραγματικότητα γύρω μου είναι όπως είναι.

Μόνο αποδεχόμενοι την πραγματικότητα όπως είναι μπορούμε να ξεκινήσουμε το δικό μας ταξίδι εστιάζοντας στη συνέχεια στον εαυτό μας. Αντίστοιχα, “εγώ είμαι αυτός που είμαι“. Εγώ δεν είμαι αυτός που θα ήθελα να είμαι, δεν είμαι αυτός που θα έπρεπε να είμαι, δεν είμαι αυτός που η μαμά μου θα ήθελε να είμαι, δεν είμαι καν αυτός που ήμουν.
Το ίδιο πρέπει να έχουμε στο νου μας και για τους άλλους που έχουμε γύρω μας. Εσύ δεν είσαι όπως χρειάζεσαι να είσαι, εσύ δεν είσαι όπως ήσουν, εσύ δεν είσαι όπως συμφέρει εμένα, εσύ δεν είσαι όπως εγώ θέλω, εσύ είσαι όπως είσαι.
Μόνο αν μπορέσουμε να κατανοήσουμε όλα τα παραπάνω θα μπορέσουμε να έχουμε πλήρη εικόνα της πραγματικότητας, του εαυτού μας και των άλλων χωρίς να σημαίνει αυτό ότι παθητικά αποδεχόμαστε αυτά όπως είναι. Απλά αν δεν μπορέσουμε να τα εσωτερικεύσουμε στις πραγματικές τους διαστάσεις, δεν θα καταφέρουμε ποτέ να σχεδιάσουμε, να δουλέψουμε και εν τέλει να φτάσουμε στην αλλαγή που θα μας κάνει εμάς και τους γύρω μας ευτυχισμένους στο εδώ και τώρα και στο μέλλον.