γυναίκα

…μέσα από τους μύθους της Ελληνικής Μυθολογίας, στην νηπιακή εκπαίδευση.

Στα χρόνια της πανδημίας Covid 19, πολλά άλλαξαν στις ζωές και στην καθημερινότητά μας. Η ένταξη της τηλεκπαίδευσης στο καθημερινό οικιακό, έγκλειστο πρόγραμμά μας …Ήταν μία από τις πιο σημαντικές αλλαγές και προσαρμογές για παιδιά και γονείς. Μέσα από τις οθόνες μας, όλοι λίγο τρυπώσαμε από την κλειδαρότρυπα και πήραμε μία γεύση από  την ύλη που διδάσκεται καθώς και τον τρόπο που περνάνε τα θετικά διδάγματα από κάθε εμπειρία, ανάγνωση, χειροτεχνία και μοίρασμα μετάξυ των συμμαθητών και δασκάλας. Η κόρη μου είναι σχεδόν 5 ετών. Ανήκει στην χρονιά του ’16 και πάει προνήπιο. Συνεχίζει την φοίτησή της στο ίδιο σχολείο που πρωτοπήγε 3 ετών. Συναποφασίσαμε ως γονείς της, ότι είμαστε πέρα για πέρα ευχαριστημένοι με τον τρόπο που δουλεύουν μαζί με τα παιδιά για τα παιδιά, βιωματικά, ευφάνταστα, καταρτισμένα και πολύ ευαισθητοποιημένα.

Ο μύθος της Μέδουσας

Στο προνήπιο φυσικά που δεν είναι πλέον φύλαξη αλλά εντάσσεται στην 1^ο βάθμια  εκπαίδευση. Όλα τα σχολεία οφείλουν να ακολουθήσουν τον βασικό κορμό της διδακτέας ύλης που αποστέλλει το Υπουργείο Παιδείας. Φέτος λοιπόν τα παιδία αποκτούν την πρώτη τους επαφή με την ελληνική μυθολογία μέσα από μύθους. Τη συνδέουν με κάποιο τρόπο και αφορμή στην δική τους σύγχρονη καθημερινότητα. Πρώτος μύθος ήταν αυτός της Μέδουσας. Είδαν ένα εκπαιδευτικό βίντεο, μίλησαν για την έννοια «μύθος» και έκαναν μία χειροτεχνία κατασκευάζοντας μία μάσκα Μέδουσας.

Αν εξαιρέσει κανείς ότι το απαρχαιωμένο οπτικοακουστικό υλικό,για τα δικά μου τα επιτρεπτά όρια ήταν ηλικιακά ακατάλληλο… Η εμπειρία ήταν διδακτική, εισαγωγική στην ελληνική μυθολογία και φυσικά με έκανε υπερήφανη ως Ελληνίδα. Όσο για το βίντεο,  έπειτα από άριστη συννενόηση με το σχολείο και την δασκάλα, βρήκαμε ένα φετινής παραγωγής, με child friendly animation.

Κάπου στο μεσοδιάστημα μέχρι να φτάσουμε στο  παρόν, σε ανύποπτο χρόνο διάβασα μία ανάρτηση από αναγνωρισμένη καλλιτέχνιδα και επιστήμονα, παλιά μου συμμαθήτρια, για ένα έργο Αργεντίνου καλλιτέχνη. Ήταν εμπνευσμένο από τον ελληνικό μύθο της Μέδουσας,  μέσω του οποίου, συντάσσεται με το ισχυρό μήνυμα του κινήματος #metoo.

“Στο γλυπτό “Medusa With The Head of Perseus“, που δημιουργήθηκε από τον Αργεντινό καλλιτέχνη Luciano Garbati, η Μέδουσα κρατάει το κεφάλι του Περσέα. Το έργο θα βρίσκεται μέχρι τέλος του μήνα στην είσοδο του Ποινικού Δικαστηρίου της Νέας Υόρκης. Εκεί δικάζονται υποθέσεις κακοποίησης από υψηλά κοινωνικά πρόσωπα, ένας εκ των οποίων είναι ο Harvey Weinstein. Ο καλλιτέχνης αντιστρέφει τον μύθο θέλοντας να προβάλλει την αντίσταση στην ενοχοποίηση των θυμάτων βιασμού μέσα από έναν διαχρονικό μύθο.  Το έργο υψηλής συμβολικής σημασίας θυμίζει την αδικία και την διαστρέβλωση της πραγματικότητας μέσα από τις πατριαρχικές κοινωνικές δομές.”

Θύμα βιασμού…η Μέδουσα;

Αναρωτήθηκα μέσα μου. Δεν γνώριζα την σύνδεση, ούτε την αφετηρία ύπαρξης της Μέδουσας. Και έτσι βούτηξα ξανά στο διαδίκτυο να μάθω κι άλλα. Τα λίγα, τα βασικά που δεν γνώριζα και κλήθηκα να μάθω με αφορμή το τι μαθαίνει παράλληλα το παιδί μου. Το κορίτσι μου. Λίγα clicks στο πληκτρολόγιο και διάβασα αποσπάσματα από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου. Περιέγραψε την ασύλληπτη ομορφιά μίας θνητής, ονόματι Μέδουσα, κόρη του Φορκέα και της Κητούς, που πόθησε και βίασε ο Ποσειδώνας. Ζήλεψε, όμως, και εκδικήθηκε η Αθηνά μεταμορφώνοντάς την σε φονικό τέρας και που τελικά συνήργησε με τον Περσέα για τον αποκεφαλισμό της.

Αποκάλυψις!

Η Μέδουσα ήταν α) αρχικά καλλονή, β) αρχικά θύμα γ) μεταμορφώθηκε σε τέρας από την εκδικητική κοινωνία που δεν μπόρεσε να εναντιωθεί στον πραγματικό θύτη. Τίποτα από αυτά δεν γνώριζα από την βασική μου εκπαίδευση και επαφή με την ελληνική μυθολογία. Μπήκε σε ένα συρτάρι του μυαλού μου και έμεινε εκεί… Με υποσημείωση ότι μία μέρα στο μέλλον, να επανέλθω στον μύθο της Μέδουσας και να τον εξιστορήσω ολόκληρο στις κόρες μου.

Το σοκ του #metoo

Πέρασαν οι μέρες, άνοιξαν τα σχολεία και τα παιδιά επέστρεψαν στις τάξεις τους, τις πραγματικές. Εκεί που γίνεται όλη η σκληρή, μεθοδική και ουσιαστική δουλειά για την οποία όλοι οι γονείς και κηδεμόνες είναι ιδιαίτερα ευγνώμονες, έχοντας ζήσει την εμπειρία της τηλεκπαίδευσης και της καραντίνας.  Κάπου εκεί στα μέσα Ιανουαρίου, βγήκε στην δημοσιότητα η καταγγελία της ολυμπιονίκη, Σοφίας Μπεκατώρου. Για τον βιασμό που υπέστη 20 χρόνια πίσω από παράγοντα της Ελληνικής Ομοσπονδίας Ιστιοπλοϊας. Και άνοιξε ο ασκός του Αιόλου! (έκφραση και αυτή εμπνευμένη από την αρχαία μυθολογία…)

Το #metinsofia ήρθε και συνενώθηκε στο #metoo και προκάλεσε αρχικό σοκ! Μετέπειτα αλυσιδωτές αντιδράσεις και σωρεία καταγγελιών από συσπειρωμένες γυναίκες, ως επί το πλείστον, αλλά και άντρες που υπήρξαν θύματα βίας ή/και αποδέκτες παρενοχλήσεων και εκφοβισμού.

Επανήλθαν στη μνήμη μου οι προσωπικές εμπειρίες μου από εργασιακή παρενόχληση. Επανειλημμένους ερωτικούς υπαινιγμούς και αφόρητη πίεση να αποδεχτώ το ερωτικό κάλεσμα του εργοδότη μου. Η ανάγκη για καθημερινή έμμεση, αλλά και ξεκάθαρη οριοθέτηση της επαγγελματικής μας συνεργασίας, μου προκαλούσε αυξανόμενο στρες και στεκόταν εμπόδιο στην επαγγελματική μου προσύλωση. Το αποτέλεσμα της αντίστασης και της άρνησης αναμενόμενο όταν δεν υπάρχουν θεσμικά πλαίσια προστασίας του θιγόμενου. Εν τέλει απολύθηκα και η αντικαταστάτριά μου παραιτήθηκε κακήν κακώς δύο μήνες αργότερα… Οι συνέπειες για τον ίδιο μηδενικές… Ενώ οι γυναίκες υπάλληλοι που περνούσαν προφανώς από casting νύφης, έχαναν την δουλειά τους όταν δεν ανταποκρίνονταν.

Θύτης – θιγόμενη…1-0…σαν την Μέδουσα χιλιάδες χρόνια πριν.

Επέστρεψαν ξανά στο συρτάρι ως τακτοποιημένες και λυμένες μέσα μου υποθέσεις του παρελθόντος και έμεινα θεατής με ενσυναίσθηση. Να παρακολουθώ τις καταγγελίες από διάφορους χώρους. Πάντα στο μυαλό μου τα παιδιά μου, οι κόρες μου και τον κόσμο στον οποίο τις μεγαλώνω. Το μόνιμο αίσθημα ευθύνης για το πώς μπορούμε να βελτιώσουμε τις συνθήκες τους. Να μεταλαδαμπεύσουμε μία κοινωνία πιο δίκαιη, πιο ισότιμη, πιο αξιοκρατική, πιο συνεπή, πιο συλλογική, πιο υπεύθυνη, πιο περιεκτική και πιο ευαίσθητη… σε σχέση με αυτή που παραλάβαμε από την γενιά των γονιών μας. Μία πατριαρχική και παραδοσιακή κοινωνία που «πιέζεται» να αλλάξει και να εκσυγχρονιστεί αν θέλει να είναι επίκαιρη και relevant!

Και φτάνουμε στο τώρα, το σήμερα, πριν από μερικές εβδομάδες. Την προηγούμενη εβδομάδα όπως κάθε εβδομάδα προς το τέλος της, εμφανίζεται η κόρη μου περήφανη και γελαστή στην πόρτα του σχολείου με την θεματική της εργασία ανα χείρας. Ένα όμορφο πουλάκι σε μία φωλίτσα που το λένε Αλκυόνη. Χαρά και η μαμά για το θεάρεστο έργο της κόρης, το βάλαμε στο πάνθεον μαζί με τις υπόλοιπες προνηπιακές χειροτεχνίες. Συζητήσαμε, την ρώτησα αν έμαθαν για τις αλκυονίδες μέρες.

Ο μύθος της Αμυγδαλιάς

Στη συνέχεια, τα σχολεία έκλεισαν πάλι εκτάκτως και για 3 μόλις μέρες, λόγω της  σφοδρής κακοκαιρίας που θα μας έπληττε. Οπότε ευκαιρία ήταν να ξεσκονίσουμε πάλι τις ικανότητες, τις αντοχές και την υπομονή μας στην τηλεκπαίδευση. Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη, Webex, Πέμπτη και Παρασκευή επιστροφή στο σχολείο .

Εκείνη την εβδομάδα ξεκινήσαμε με την αμυγδαλιά, το υπέροχο αυτό ολάνθιστο δέντρο καταμεσίς του χειμώνα. Και γι αυτό το ανεξήγητο, κόντρα στην εποχικότητα φαινόμενο της άνθισης της αμυγδαλιάς, οι αρχαίοι έπλασαν έναν μύθο. Τον μύθο της Αμυγδαλιάς. Τον μύθο της Φυλλίδας και του Δημοφώντα. Δεν τον γνώριζα. Tον έμαθα και αυτομάτως ήθελα να τον ξεχάσω. Να ξεχάσω τον μύθο, το μήνυμα, το δίδαγμα τα πάντα.

Μία γυναίκα που σφόδρα ερωτευμένη αποχαιρετά, με δική της ανιδιοτελή προτροπή, τον έρωτά της ζωής της … Διότι του έλειψε το πατρικό του πίσω στην Αθήνα (και ο μουσακάς της μαμάς…). Τον περιμένει για χρόνια και χρόνια μέχρι που μαραζώνει από στεναχώρια και πεθαίνει. Όταν ο περί ου ο λόγος,  γεροντοπαλικαρεύει, επιστρέφει στο παλιά του αγάπη για την οποία είναι σίγουρος ότι θα τον περιμένει αλλά αντ’ αυτού βρίσκει ένα ξερό δέντρο. Η αγάπη του και η μαγική αγκαλιά του ανθίζει το δέντρο και από τότε κάθε χρόνο ανθίζει η εγκατελειμμένη σύντροφος.

Ανατρέχω πάλι με το μυαλό μου στην Μέδουσα, επιστρέφω στην Φυλλίδα και εν τέλει αποφασίζω να μάθω περισσότερα και για την Αλκυόνη. Βάσει του μύθου,η Αλκυόνη ήταν μία ερωτευμένη κοπέλα που αυτοκτόνησε όταν συνειδητοποίησε ότι ο καλός της σκοτώθηκε σε ναυάγιο ( ως εκδικητική τιμωρία των θεών) . Εν τέλει οι θεοί του Ολύμπου, από λύπηση, τους μεταμόρφωσαν σε πουλιά.

Ποιά είναι η παιδαγωγική αξία των μύθων τελικά;

Συμπερασματικά μέχρι τώρα η κόρη μου, βάσει ύλης υπουργείου, έχει διδαχθεί: Για μία τερατόμορφη γυναίκα που πετρώνει όποιον την κοιτάξει, για μία που αυτοκτόνησε όταν είδε τον καλό της νεκρό και για μία τρίτη που πέθανε από μαρασμό όταν ο καλός την παράτησε.  Και σε αυτό το σημείο άρχισα να αμφισβητώ την παιδαγωγική αξία αυτών των μύθων, στην τρυφερή νηπιακή ηλικία, που αντιπροσωπεύουν τα στερεότυπα και τις ηθικές αξίες μίας πατριαρχικής κοινωνίας που πλέον- όσον αφορά τουλάχιστον στην ισότητα των φύλλων- είναι απαρχαιωμένη και ξεπερασμένη.

Τα πρότυπα γυναίκας στα κλασσικά παραμύθια…

Αντίστοιχα, για τα κλασσικά παραμύθια με τα οποία η δική μου και οι προηγούμενες γενιές έχουν μεγαλώσει, όπως η Χιονάτη, η Ωραία Κοιμωμένη, η Σταχτοπούτα, η Κοκκινοσκουφίτσα… έχουμε αλλάξει τα κριτήρια με τα οποία αξιολογούμε την παιδαγωγική τους αξία, διότι η κοινωνία αργά αλλά σταθερά προοδεύει όσον αφορά τις διακρίσεις φύλλου, ηλικίας, φυλής, σεξουαλικού προσδιορισμού, θρησκείας και σωματική/νοητικής διάπλασης.

Με μία γρήγορη έρευνα, υπάρχουν πολλές αξιόλογες διατριβές και αναλύσεις για τους συμβολισμούς και τα μηνύματα που τίθενται στα κλασικά παραμύθια και πως πλέον αμφισβητείται η αξία των προτύπων που αναδεικνύουν .

Προσωπικά έχω απορρίψει πολλά από αυτά και δεν τα επιλέγω για ανάγνωσμα. Οι εύθραυστες πριγκήπισσες που περιμένουν τον εύρωστο πρίγκηπα να τις σώσει με την αληθινή του αγάπη από τα μάγια, τις κατάρες και τιμωρίες γηραιών και κακόμορφων μαγισσών και κακών μητριών (γυναίκες κι αυτές)… Δεν μεταφέρουν  τα σωστά μηνύματα σε ένα μικρό κορίτσι που διαμορφώνει προσωπικότητα και δημιουργεί συνάψεις στο μυαλό του για το καλό και το κακό, το όμορφο και το άσχημο, το δυνατό και το αδύνατο, το δίκαιο και το άδικο. Ταυτόχρονα όμως, για την ελληνική μυθολογία και τους ομηρικούς χρόνους, δεν υπάρχουν αντίστοιχες έρευνες όσον αφορά την αξιοποίηση των μύθων για παιδαγωγικό σκοπό στην νηπιακή ηλικία… Παρόλο που αποτελεί βασική ύλη του Υπουργείου Παιδείας.

0 ρόλος της γυναίκας στην αρχαιότητα επηρεάζει τα πρότυπα που δίνουμε σήμερα στα παιδιά μας;

Στην ομηρική κοινωνία, η μητριαρχεία έχει ανατραπεί και η γυναίκα δεν ανήκει στον εαυτό της. Οι παρθένες ανήκουν στον πατέρα. Οι οι σύζυγοι ανήκουν στον άντρα με σκοπό την τεκνογονία άρρενα τέκνου για την διαδοχή του ονόματος και της περιουσίας του πατέρα. Εξαιτίας της καταπίεσης, της περιορισμένης τους συμμετοχής στα δρώμενα της κοινωνίας καθώς και στον αποκλεισμό τους από την πολιτική σφαίρα, οι γυναίκες οδηγούνται σε μία έντονα ανταγωνιστική σχέση μεταξύ τους και η οποία παρουσιάζεται σε πολλούς μύθους. Το συναίσθημα της ζήλιας και της μνησικακίας προβάλλει μέσα από την σύγκριση του φυσικού τους κάλλους… Ή μέσα από την διαμάχη για την θέση τους στην καρδιά ενός άντρα.

Δεν αμφισβητείται σε καμία περίπτωση η αξία και ο πολιτιστικός πλούτος της Ελληνικής Μυθολογίας των αρχαίων προγόνων μας. Αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την μελέτη του αρχαίου πολιτισμού των Ελλήνων, για την κατανόηση των συμβολισμών τους καθώς και των πολιτικών και θρησκευτικών θεσμών τους. Θεωρείται βασικό στοιχείο της δυτικής κληρονομιάς επιρρεάζοντας την φιλοσοφία, την ιστορία, τις τέχνες και την λογοτεχνία.

Εν κατακλείδι

Στόχος αυτού του άρθου είναι να διατυπώσω τους προβληματισμούς μου και τις επιφυλάξεις μου για την παιδαγωγική αξία κάποιων μύθων της ελληνικής μυθολογίας στην προνηπιακή και νηπιακή ηλικία, εξαιτίας των απαρχαιωμένων προτύπων και μηνυμάτων που προβάλλουν. Επίσης, ως γονέας, θα ήθελα να ρίξω φως στην προσεκτική επιλογή των μύθων, αναδεικνύοντας αυτούς, των οποίων τα διδάγματα έχουν διαχρονική αξία και αντιπροσωπεύουν τις αξίες της κοινωνίας που ζούμε σήμερα και ενισχύουν τα πρότυπα της κοινωνίας που επιθυμούμε να οικοδομήσουμε για το μέλλον.

Ελπίζω αυτό το άρθο να αποτέλεσει την αρχή ενός προβληματισμού και ενός ευρύτερου διαλόγου ανάμεσα σε γονείς, κηδεμόνες, εκπαιδευτικούς και φορείς της εκπαίδευσης. Να γίνεται εποικοδομητική κριτική και συνεχής επαναξιολόγηση της διδακτέας ύλης σε όλες τις βαθμίδες, ώστε να συμβαδίζει η εκπαίδευση με την εποχή μας και να πορευτούμε προς μία πιο φωτεινή, διαυγή, ισότιμη κοινωνία που συμπεριλαμβάνει με αγάπη και σέβασμο όλα τα μέλη της.

Εύα Τρέζου

Άνθρωπος – Γυναίκα – Γονέας

Η Εύα Τρέζου είναι Interior Designer και Chief copywriter στην Lime Creative

Featured image: unsplash.com/@mikafinland