ψυχική υγεία

Το ψέμα ορίζεται ως ένας λόγος μη αληθής ή ένας λόγος που αποκρύπτει την αλήθεια, που εκφέρεται με στόχο την εξαπάτηση ή την παραπλάνηση του άλλου. Είναι σημαντικό να διαχωρισθεί από την πλάνη κατά την οποία πάλι ο λόγος είναι μη αληθής αλλά πιστεύεται ως αληθινός από το ίδιο το άτομο. Η σημαντική διαφοροποίηση του ψέματος βρίσκεται λοιπόν στον σκοπό για τον οποίο χρησιμοποιείται.

Όλοι οι άνθρωποι λέμε ψέματα. Τα είδη του ψεύδους είναι ποικίλα. Τα συνηθέστερα από αυτά είναι:

• ψέματα που έχουν στόχο την εξαπάτηση του άλλου (οικονομική, ερωτική, κοροϊδία κλπ)
• ψέματα που σκοπεύουν στην παραποίηση των πραγματικών δεδομένων ώστε να φανεί το ίδιο το άτομο πιο αρεστό / κατάλληλο
• ψέματα στον ίδιο μας τον εαυτό
• ψέματα που λέγονται για να προστατεύσουν ένα αγαπημένο πρόσωπο από ένα πραγματικό γεγονός που θα το πληγώσει εάν το μάθει
• τέλος τα “κατά συνθήκη” ψέματα όπου για λόγους τυπικότητας κι ευγένειας αποφεύγουμε την ειλικρίνεια, π.χ. στην ερώτηση ενός γνωστού “είσαι καλά;”, η συνηθέστερη απάντηση είναι απλά μια κατάφαση ανεξάρτητα από το αν ισχύει ή όχι

Οι ειδικοί ψυχικής υγείας αναφέρουν ότι ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι ψεύδονται είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση. Έτσι, νιώθοντας ανασφάλεια για τον εαυτό και τις ικανότητές τους, παραποιούν τα δεδομένα φτιάχνοντας μια καλύτερη εικόνα του εαυτού τους την οποία εμπιστεύονται περισσότερο. Ας παρομοιάσουμε τον ψυχισμό τους με ένα μαγαζί: επιδεικνύουν την καλογυαλισμένη και περιποιημένη βιτρίνα αλλά αφήνουν συσσωρευμένες ανασφάλειες κι ανησυχίες στην αποθήκη να σκονίζονται… Ο ψεύτης που γνωρίζει ότι δε θέλει να εκθέσει τον αληθινό του εαυτό είναι σε μια επαγρύπνηση και συνεχή προσπάθεια διαφύλαξης των πραγματικών χαρακτηριστικών του. Αντίθετα, εκείνος που λέει ψέματα στον ίδιο του τον εαυτό, πλανάται για την πραγματικότητα και βρίσκεται σε μια κατάσταση σύνδεσης του πραγματικού με το ψεύτικο: για παράδειγμα, ας πούμε ότι κάποιος θέλει να χωρίσει αλλά δεν ξέρει πώς να το πει ή φοβάται για τις συνέπειες. Μπορεί απλά να το αποσιωπήσει, σκεπτόμενος ότι είναι ιδέα του ή μια κακή φάση, ελπίζοντας ότι παραμένοντας στη σχέση θα αλλάξουν τα πράγματα από μόνα τους. Όπως είναι εύλογο, τα ψέματα που λέμε στον ίδιο μας τον εαυτό, μας απομακρύνουν από την ανάληψη των ευθυνών μας και την επίτευξη των επιλογών μας. Τα ψέματα αυτά όμως όσο τα προσπερνάμε τόσο βρίσκονται μπροστά μας ταλανίζοντάς μας με ψυχοσωματικά συμπτώματα, έντονο στρες ή θλίψη, σε μια ενεργοποίηση συναγερμού του ψυχισμού ώστε να εισακουσθούν από το άτομο.

Σε ό,τι αφορά τα ψέματα που λέγονται με στόχο την εξαπάτηση του άλλου, αποτελούν ναρκισσιστική έκφραση χειριστικών προσωπικοτήτων. Από τη μία υπάρχει η αδυνατότητα της δημιουργίας εμπιστοσύνης με ένα άλλο άτομο, από την άλλη μπορεί να επιδιώκεται η άμεση ικανοποίηση από την απάτη του άλλου κάνοντας έτσι το άτομο που εξαπατά να νιώθει καλύτερα για τον εαυτό του.

Τα ψέματα που έχουν σκοπό την προστασία ενός αγαπημένου ανθρώπου κινητοποιούνται από το νοιάξιμο για τον άλλον. Το ερώτημα που τίθεται όμως είναι κατά πόσο έτσι προστατεύεται όντως ο αγαπημένος ή τελικά πέφτει θύμα της δικής μας κοροϊδίας. Επίσης, ποιο είναι το κριτήριο που ορίζει τι χρειάζεται και τι δεν χρειάζεται να ξέρει ο άλλος παρότι τον αφορά; Πρόκειται για λεπτές καταστάσεις που χρήζουν ιδιαίτερης διαχείρισης ανάλογα με την περίσταση και τις συνθήκες: για παράδειγμα, η αναγγελία μιας σοβαρής ασθένειας και η απόκρυψή της από το οικογενειακό περιβάλλον, τελικά προστατεύει τους άλλους ή τους στερεί το δικαίωμα να εκφράσουν τη συμπαράστασή τους; Από την άλλη πλευρά, η απόκρυψη μιας απιστίας ποιον διαφυλάσσει περισσότερο: τον απατημένο ή τον άπιστο;

Τέλος, αναφερόμενοι στα κατά συνθήκη ψέματα, το ερώτημα που προκύπτει είναι αν τελικά η επικοινωνιακή μας δυναμικότητα στηρίζεται στην αλήθεια ή στο ψέμα. Ρίχνοντας μια ματιά στις σύγχρονες κοινωνικές δομές, διαπιστώνει κανείς ότι οι κοινωνικοί μας ρόλοι είναι τέτοιοι που απαιτούν έναν μεγάλο βαθμό τυπικότητας αλλά και τυποποιημένων συμπεριφορών. Αυτές οι τελευταίες αποκλείουν τον αυθορμητισμό και την ατομική διαφορετικότητα, ορίζοντάς μας να συμπεριφερθούμε με τον τρόπο που αρμόζει στην εκάστοτε περίσταση. Σκεπτόμενοι την αυξανόμενη διαδικτυακή αλληλεπίδραση μέσω των ιστότοπων κοινωνικής δικτύωσης, τούτη η τυποποίηση της συμπεριφοράς μετουσιώνεται σε ωραιοποίηση του εαυτού, αποκλείοντας πάλι έναν μεγάλο αριθμό πραγματικών στοιχείων του ατόμου. Ρίχνοντας μια ματιά επίσης στις αναλύσεις των διαπροσωπικών σχέσεων, διαφαίνεται μια τάση της πλειονότητας να δυσκολεύεται να εκθέσει τον εαυτό της ακόμη και στις πιο κοντινές σχέσεις καθώς ο φόβος της απόρριψης καλλιεργείται εντός μας. Αυτό που χρειάζεται να κάνει το άτομο είναι να εμβαθύνει την αυτογνωσία του ώστε να μπορεί να εμπιστευθεί τον εαυτό του για να μπορεί να τον εκφράσει / εκθέσει / μοιραστεί ελεύθερα, δηλαδή χωρίς φόβο.

Άλλωστε, κατά τον Γάλλο συγγραφέα Αλμπέρ Καμύ (1913 – 1960) “ελεύθερος είναι εκείνος που μπορεί να ζει χωρίς να λέει ψέματα”.

Περισσότερες πληροφορίες για την Μαρία Μάρκου, πατήστε εδώ

Περισσότερα άρθρα από την ψυχολόγο μας, Μαρία Μάρκου:

–Άνθρωποι είμαστε, λάθη κάνουμε!, από την Μαρία Μάρκου

–Ομοφυλοφιλία… μία ιστορία από τα παλιά!, από τη Μαρία Μάρκου

–Νέα γυναίκα και single mom, από την Μαρία Μάρκου
–Μαμά 45 ετών και..άνω, από τη Μαρία Μάρκου
–Κρίσεις πανικού; Don’t panic!,από την Μαρία Μάρκου

Το κάπνισμα χαρακτηρίζεται ως κακή συνήθεια… Η συνήθεια όμως ορίζεται ως μια επαναλαμβανόμενη πράξη ρουτίνας. Το κάπνισμα λοιπόν δεν είναι απλά μια συνήθεια αλλά εξάρτηση. Αυτή ορίζεται ως η κατάσταση με κύριο χαρακτηριστικο την επιτακτική ανάγκη για λήψη της ουσίας (της νικοτίνης στην προκειμένη), σε συνεχή ή περιοδική βάση, με στόχο να βιώσει ο χρήστης τα θετικά αποτελέσματα της δράσης της ουσίας ή να αποφύγει τη δυσφορία που προκαλεί η στέρησή της. Υποδηλώνεται σε δύο πτυχές: τη σωματική και τη ψυχολογική εξάρτηση.

Για την διάγνωση της εξάρτησης χρειάζεται η παρουσία τουλάχιστον τριών (3) από τα παρακάτω έξι (6) συμπτώματα:
• Έντονη επιθυμία χρήση της ουσίας
• Ανάπτυξη ανοχής στην ουσία
• Παρουσία στερητικού συνδρόμου με τη μείωση ή την διακοπή της ουσίας
• Ανάλωση σημαντικού χρόνου γύρω από τη συμπεριφορά χρήσης
• Εγκατάλειψη σημαντικών δραστηριοτήτων, κοινωνικών ή ψυχαγωγικών λόγω της χρήσης
• Εμμονή στη χρήση, παρά το γεγονός ότι προκαλεί στον χρήστη σοβαρά σωματικά ή ψυχολογικά προβλήματα και δυσλειτουργίες

Αν ένας καπνιστής αναλογιστεί πόσο συχνά αποζητά να καπνίσει μέσα στην μέρα, πόσα χρήματα ξοδεύει για το κάπνισμα, πόσο έχει αυξήσει το τσιγάρο από την στιγμή που το ξεκίνησε, το πιο πιθανό είναι να διαπιστώσει ότι πληροί τα κριτήρια της εξάρτησης.

[quote_right]Το πιο παράδοξο δε, είναι ότι ενώ όλοι γνωρίζουμε ότι το κάπνισμα είναι δυνητικά θανατηφόρο με βαριές σωματικές ασθένειες, παρόλα αυτά συνεχίζουμε να καπνίζουμε…[/quote_right]
Σε αυτό η γνωσιακή – συμπεριφοριστική σχολή της ψυχολογίας, έχει την απάντηση:
Η συγκεκριμένη σχολή βασίζεται στην μελέτη της συμπεριφοράς και στους περιβαλλοντικούς παράγοντες που την επηρεάζουν, έχοντας ως κύριο εργαλείο την διαδικασία της μάθησης. Εν ολίγοις, συμπεριφερόμαστε με τον εκάστοτε τρόπο κάθε φορά με στόχο είτε την απόλαυση μιας ανταμοιβής (θετική ενίσχυση), είτε την αποφυγή μιας τιμωρίας (αρνητική ενίσχυση). Αναφέρει λοιπόν ότι το κάπνισμα καταλήγει να γίνεται συνήθης συμπεριφορά μέσα από την μάθηση. Αυτό επιτυχάνεται από την μετατροπή ασυνείδητων αντιδράσεων σε αυτόματες, μέσω της επαναλαμβανόμενης σύνδεσής του καπνίσματος με αρχικά ουδέτερες καταστάσεις. Για παράδειγμα, το άναμμα του τσιγάρου μετά το φαγητό, η σύνδεση του διαλείμματος στην εργασία με διάλειμμα για τσιγάρο, ο συνδυασμός καφέ και τσιγάρο κ.ά.

Ακόμη ένας σημαντικός παράγοντας στην εκμάθηση του καπνίσματος, είναι το γεγονός ότι αποτελεί μια ευχάριστη συνήθεια εξαιτίας της άμεσης ευχαρίστησης που προκαλεί. Βέβαια, τούτη η ευχαρίστηση τίθεται υπό αμφισβήτηση μιας και είναι γνωστό ότι τα περισσότερα τσιγάρα καπνίζονται μηχανικά, αναζητώντας ίσως ο οργανισμός εκείνη την αρχική ευχαρίστηση που ένιωθε στο ξεκίνημα του καπνίσματος, η οποία όμως έχει κορεσθεί πια εξαιτίας της ανοχής στην νικοτίνη. Επίσης, συχνά το κάπνισμα γίνεται μέσο χαλάρωσης ή προσαρμογής του ατόμου απέναντι σε κοινωνικές αντιδράσεις.

Αυτές είναι οι βραγχυπρόθεσμες ευχάριστες επιδράσεις που οδηγούν στην ενίσχυση και στην διατήρηση της καπνιστικής συμπεριφοράς.
Η παρέμβαση της εν λόγω σχολής στην διακοπή του καπνίσματος στηρίζεται στην διαχείριση των ερεθισμάτων και των καταστάσεων έτσι ώστε ο καπνιστής να μπορεί να τις αποσυνδέσει σιγά – σιγά από το κάπνισμα, παρεμβαίνοντας ταυτόχρονα στις βασικές πεποιθήσεις του ατόμου ώστε να αλλάξει τρόπο σκέψης για το τσιγάρο. Να σημειωθεί ότι τα θεραπευτικά της αποτελέσματα κρίνονται συχνά αξιόλογα.

Τέλος, το τσιγάρο θεωρείται εκτός από απόλαυση, διέξοδος από το άγχος και το στρες. Στην πραγματικότητα πρόκειται για τον φαύλο κύκλο της εξάρτησης: η νικοτίνη πέφτει σε χαμηλά επίπεδα στο αίμα, οπότε εκδηλώνονται στερητικά συμπτώματα όπως η νευρικότητα και το άγχος. Καπνίζοντας αυξάνοται τα επίπεδα της νικοτίνης οπότε μειώνεται η νευρικότητα και το άγχος. Στην ουσία η απόλαυση και η χαλάρωση, προήλθαν από την ικανοποίηση του οργανισμού στον εθισμό της νικοτίνης.

Καταλήγοντας, με βάση το κάπνισμα ως εξάρτηση, η διακοπή του αποτελεί δύσκολη υπόθεση. Είναι βέβαιο ότι το άτομο θα δυσκολεύεται από αρνητικά συναισθήματα όπως η ευερεθιστότητα, η ανησυχία, το άγχος, ο θυμός, η νευρικότητα. Είναι σημαντικό ο καθένας να μπορεί να δημιουργήσει τους δικούς του τρόπους εκφόρτισης όλων των παραπάνω, οπλισμένος παράλληλα με επιμονή και υπομονή. Με βάση όσα είπαμε παραπάνω, θα ήταν επιβοηθητική η απομάκρυνση προσωρινά από ερεθίσματα και καταστάσεις όπου είναι σίγουρο ότι θα θέλει να καπνίσει.

Επίσης, μια πρακτική συμβουλή είναι ένας τρόπος απασχόλησης των χεριών ώστε το άτομο να μην αναζητά εκείνη την μηχανική κίνηση του χεριού στο κάπνισμα που συχνά είναι η αιτία για πολλά τσιγάρα. Ακόμη, ίσως να ήταν περισσότερο αποτελεσματική μια διακοπή του τσιγάρου σε συνδυασμό με μια μεγαλύτερη φροντίδα για το σώμα μέσω της σωματικής άσκησης, η οποία μπορεί να βοηθήσει στην αλλαγή του τρόπου ζωής άρα και της σκέψης του καπνιστή. Τέλος, υπάρχει πάντα η δυνατότητα λήψης θεραπευτικής υποστήριξης είτε ατομικά είτε ομαδικά.

Το να κόψεις το τσιγάρο όσο δύσκολη υπόθεση κι αν είναι, δεν παύει να είναι κάτι που πρέπει να γίνει. Πέρα από τα επιστημονικά ευρήματα και τις ιατρικές προειδοποιήσεις (που πάντα φαίνεται να απειλούν τους “απρόσωπους άλλους” και ποτέ εμάς), είναι σίγουρο ότι κάθε καπνιστής αντιλαμβάνεται λίγο ή πολύ την αρνητική επίδραση στο σώμα του και στον οργανισμό του: αλλοιωμένη η αίσθηση της γεύσης και άσχημη αναπνοή, αίσθημα κόπωσης και γρήγορη εξάντληση σε σωματικές δραστηριότητες, βάρος στο στήθος, βήχας κ.λ.π. Το επόμενο βήμα είναι η απόφαση… Καλή δύναμη!

* Άσκηση για το σπίτι: 1 τσιγάρο αναλογεί σε απώλεια 10 ζωτικών λεπτών. Με την μέθοδο των τριών υπολόγισε πόσα λεπτά έχεις ήδη χάσει…

Περισσότερες πληροφορίες για την Μαρία Μάρκου, πατήστε εδώ

Περισσότερα άρθρα από την ψυχολόγο μας, Μαρία Μάρκου:

–«Εναν καιρό που μ’έστελνε, η μάνα μου σχολείο…», από τη Μαρία Μάρκου
–Κρίσεις πανικού; Don’t panic!,από την Μαρία Μάρκου
–Εφηβεία και σεξουαλικότητα, από τη Μαρία Μάρκου
–Δώσε τόπο στην οργή, από την Μαρία Μάρκου