φύλα

Η σεξουαλική παρενόχληση άρχισε να γίνεται κοινωνικά ορατή το 1975. Χρονιά κατά την οποία αναφέρθηκε για πρώτη φορά στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης με την δημοσίευση του άρθρου “Women begin to speak out against sexual harrasment at work” στους New York Times.
Πρόκειται για μια συμπεριφορά που μπορεί να εκδηλωθεί σε διάφορους τομείς στους οποίους υπάρχει κάποια μορφή ιεραρχίας άρα και εξουσίας. Οι κυριότεροι από αυτούς είναι το σχολείο και γενικά τα κέντρα εκπαίδευσης καθώς και η εργασία. Στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με τη σεξουαλική παρενόχληση των γυναικών στον χώρο την εργασίας καθώς οι διάφορες σχετικές έρευνες έχουν αναδείξει πολύ μεγαλύτερα ποσοστά θυμάτων γυναικών συγκριτικά με τους άνδρες (χωρίς όμως να υποτιμάται η ανδρική θυματοποίηση έστω κι αν αυτή συμβαίνει λιγότερο συχνά).

Η σεξουαλική παρενόχληση έχει μια μεγάλη ποικιλία λεκτικών εκφράσεων, οι περισσότερες από τις οποίες εκδηλώνονται και σε ένα φλερτ. Ποια είναι τα όρια όμως μεταξύ των δύο καταστάσεων; Η ειδοποιός διαφορά βρίσκεται στο ότι στην πρώτη το ζητούμενο δεν είναι η γοητευτική κατάκτηση της γυναίκας αλλά η άσκηση πίεσης από την θέση ισχύος με στόχο την σεξουαλική συνεύρεση. Κι αφού ο δράστης χειρίζεται την εξουσία που διαθέτει, τότε είναι ευκόλως εννοούμενη η εκμετάλλευση που συνεπάγεται. Ως εκμετάλλευση λοιπόν αφενός θίγει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια του αποδέκτη, αφετέρου προξενεί την άνιση άρα ρατσιστική (στην προκειμένη σεξιστική) μεταχείρισή του.

Η παρενόχληση μπορεί να εκφρασθεί ως πρόταση “ανταλλαγής” σύμφωνα με την οποία η γυναίκα υφιστάμενη έτσι θα έχει την ευκαιρία να επωφεληθεί με διάφορα εργασιακά προνόμια (π.χ. προαγωγή) ή και ως απειλή με τον εκφοβισμό της απόλυσης ή της στασιμότητας σε περίπτωση που δεν συναινέσει. Πρόκειται για μια τραυματική κατάσταση με διάφορες ψυχικές και σωματικές συνέπειες οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να είναι και μόνιμες. Κατά την διάρκεια της, συνήθως η γυναίκα διαφοροποιείται από τους συναδέλφους αισθανόμενη έτσι περισσότερο μόνη, είναι ευάλωτη και νιώθει ενοχές, γίνεται συναισθηματικά ασταθής με το κλάμα να είναι συχνό ξέσπασμα. Επίσης, γίνεται νευρική και ευερέθιστη, φοβάται και νιώθει αβοήθητη. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι πρόκειται για αντιδράσεις όμοιες με εκείνες του βιασμού. Ομοιότητα που κάνει τις γυναίκες αποδέκτες να μιλούν για “ψυχολογικό βιασμό”.

Επιπρόσθετα, σε περίπτωση που μεταξύ της υπακοής και της σύγκρουσης επιλέξει τελικά την δεύτερη, εκτός από τις εργασιακές δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει (ανεργία, παρακώλυση κ.λ.π.), έχει να παλέψει και με τις κοινωνικές. Συγκεκριμένα με δύο κοινωνικά στερεότυπα: α) ότι το προκάλεσε η ίδια και επομένως φταίει, β) ότι το κάνει εκδικητικά για τους δικούς της λόγους. Προκατάληψη που γίνεται εμφανής όχι μόνο θεωρητικά αλλά βιωματικά μέσα από μια επώδυνη νομική διαδικασία και καθημερινά στα μάτια του περίγυρου.

Οι παραπάνω ψυχολογικές συνέπειες και οι κοινωνικές προκαταλήψεις που αναφέραμε, έχουν ως αποτέλεσμα η συνηθέστερη κατάληξη να είναι η διακοπή της συγκεκριμένης εργασίας με την συντριπτική πλειοψηφία των γυναικών να παραιτούνται. Επίσης, διάφορες έρευνες έχουν δείξει ότι σπάνια η γυναίκα θα προβεί σε καταγγελία ή αναφορά αλλά αντιθέτως είτε θα προσπαθήσει να την προσπεράσει αγνοώντας την είτε να την αναιρέσει αδιαφορώντας π.χ. για την εμφάνισή της. Συμπεριφορές που όχι μόνο αποτυγχάνουν αλλά ταυτόχρονα επιβαρύνουν τις ψυχικές δυσκολίες του αποδέκτη με αποτέλεσμα τη θυματοποίησή του.

Είναι σημαντική η αναφορά στο φεμινιστικό κίνημα για την επίδρασή του στην αλλαγή κάποιων κοινωνικών στάσεων και αντιλήψεων σχετικά με τους διαφυλικούς ρόλους. Μπορεί η γυναίκα να αποτελεί το “ωραίο φύλο” αλλά ως εργαζόμενη χρήζει τη δυνατότητα εξέλιξης ή έστω συνέχισης της εργασίας της με κριτήριο την απόδοσή της και τις ικανότητές της και όχι το φύλο της. Πράγματα που μπορεί να φαίνονται γνωστά αλλά ακόμη και σήμερα κάποιες φορές φαίνεται να λησμονούνται. Πόσο μάλλον την δεκαετία του ΄70 με την ανεργία των γυναικών να βρίσκεται σε μεγαλύτερα ποσοστά και την αναζήτηση της κοινωνικής – επαγγελματικής καταξίωσής τους στην αρχή της. Επίσης , το φεμινιστικό κίνημα ήταν εκείνο που επισήμανε την αναγακαιότητα της ποινικοποίησης της σεξουαλικής παρενόχλησης και πάσχισε να την διεκδικήσει. Κάτι που φάνηκε να αργεί για την Ελλάδα η οποία από το 2006 κι έπειτα έχει πάρει κάποια νομικά μέτρα σε αυτήν την κατεύθυνση.

Εν κατακλείδι, το θεσμικό πλαίσιο είναι απαραίτητο ώστε η αποδέκτης να μπορέσει να αντισταθεί στην αδικία που πάει να γίνει εις βάρος της και να νιώσει την ασφάλεια να αρνηθεί χωρίς να φοβάται για εργασιακές ή κοινωνικές συνέπειες. Κάτι όμως που όπως είδαμε δεν φαίνεται να συμβαίνει. Συνεπώς η αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την προσωπική άρνηση του ατόμου και την ενδεχόμενη θεραπεία των ψυχικών τραυμάτων του. Χρειάζεται μια έμπρακτη συνολική στάση ίσης μεταχείρισης των δύο φύλων. Κι αφού συμβεί αυτό θα χρειάζεται και μια συνολική συμφωνία των ορίων της επιτρεπτής σεξουαλικής συμπεριφοράς ώστε αφενός να αποφεύγονται οι παρεξηγήσεις και να μην τιμωρηθεί κάποιος άδικα για ένα φλερτ και αφετέρου να περιορισθεί προληπτικά η αδικία και να μην χρησιμοποιείται πάλι ως μέσο άσκησης πίεσης αλλά από το “ωραίο” φύλο αυτήν την φορά.

Περισσότερα σχετικά με την συμβουλευτική για την σεξουαλική παρενόχληση, πολύ χρήσιμο είναι το εγχειρίδιο της Καθηγήτριας Κλινικής Ψυχολογίας, κα Λίμπυ Τατά Αρσέλ.

Περισσότερες πληροφορίες για την Μαρία Μάρκου, πατήστε εδώ

Περισσότερα άρθρα από την ψυχολόγο μας, Μαρία Μάρκου:

–Κρίσεις πανικού; Don’t panic!,από την Μαρία Μάρκου
–Εφηβεία και σεξουαλικότητα, από τη Μαρία Μάρκου
–Δώσε τόπο στην οργή, από την Μαρία Μάρκου
–Περί φιλίας…άνδρες & γυναίκες στο μικροσκόπιο, από τη Μαρία Μάρκου

Οι φίλοι αποτελούν μια ιδιαίτερα σημαντική ομάδα η οποία κατά την παιδική ηλικία είναι αναγκαία για την κοινωνικοποίηση του παιδιού ενώ κατά την εφηβεία για την ομαλή κοινωνική ένταξη του νεαρού ατόμου.

Μια φιλία μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση αντιλήψεων του ατόμου ή και στη γενικότερη νοοτροπία του (“δείξε μου τον φίλο σου να σου πω ποιος είσαι”) και αντίστροφα οι αντιλήψεις και η νοοτροπία του ατόμου μπορούν να συμβάλουν στην διαμόρφωση μιας φιλίας (“τον φίλο σου τον διαλέγεις, τον συγγενή σου όχι”).

Η φιλία για τους περισσότερους ανθρώπους σημαίνει να έχεις κάποιον με τον οποίο μπορείς να ανακουφίσεις όσα σε απασχολούν. Αυτό μπορεί να γίνει και μέσω μιας συζήτησης αλλά και χωρίς αυτήν απλά κάνοντας παρέα ή κάτι γνώριμο με έναν φίλο.

Το κοινωνικό στερεότυπο λέει ότι οι γυναίκες συνηθίζουν να κουβεντιάζουν για προσωπικά τους θέματα και συναισθήματα περισσότερο από ό,τι οι άντρες που προτιμούν να κουβεντιάζουν για άλλα θέματα όπως η πολιτική, τα αθλητικά, η εργασία τους ενώ σε ό,τι αφορά τα συναισθήματά τους αποφεύγουν ιδιαιτέρως να τα συζητήσουν.

Η προκατάληψη που εκφράζεται μέσα από αυτό το στερεότυπο είναι διττή: η συναισθηματική ανασφάλεια των γυναικών σε συνδυασμό με τα περιορισμένα ενδιαφέροντά τους και η αναισθησία των ανδρών με τα ποικίλα ενδιαφέροντά τους. Στην πραγματικότητα και τα δύο φύλα αφενός απασχολούνται με θέματα προσωπικά, οικογενειακά, επαγγελματικά, κοινωνικά, φιλοσοφικά και η σημασία τους ή η μεγαλύτερη ενασχόληση με κάποια από αυτά δεν εξαρτάται από το φύλο αλλά από την αρέσκεια και τις επιλογές του καθενός. Αφετέρου μπορούν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με πολλούς τρόπους,όχι μόνο λεκτικά, και η επιλογή ή η εναλλαγή αυτών των τρόπων εξαρτάται από τον χαρακτήρα του κάθε ατόμου και τις συνθήκες της κατάστασης.

Επίσης η φιλία για την πλειοψηφία των ανθρώπων σημαίνει να έχεις κάποιον με τον οποίο να μπορείς να μοιραστείς τη χαρά σου χωρίς την ανησυχία της ζηλοτυπίας αλλά και τα προβλήματά σου χωρίς την έγνοια της χαιρεκακίας. Φίλος επομένως είναι κάποιος που εμπιστευόμαστε και νιώθουμε πως νοιάζεται για εμάς και όσα μας συμβαίνουν οπότε χαίρεται αυθεντικά με τη χαρά μας, λυπάται ειλικρινά με την λύπη μας. Από αυτά προκύπτει εύλογα – εκτός αν υπάρχει στη μέση κάποια σαδομαζοχιστική διάθεση- πως ο φίλος επιθυμεί για εμάς να είμαστε καλά αλλά και να μας συμβαίνουν θετικά πράγματα. Το κοινωνικό στερέοτυπο λέει ότι οι γυναίκες φίλες είναι ανταγωνιστικές μεταξύ τους και συχνά ζηλεύουν η μία την άλλη σε αντίθεση με τους άνδρες φίλους που περισσότερο συναγωνίζονται ο ένας τον άλλον και προτιμούν να αλληλοεκτιμώνται από το να ζηλεύουν.

Η προκατάληψη που απορρέει αφορά πάλι την ανασφάλεια των γυναικών (η ζήλια προέρχεται από χαμηλή αυτοπεποίθηση και μικρή αυτοεκτίμηση) ενώ υπονοεί και μια αδυναμία εμπιστοσύνης τόσο στο να δείξει η ίδια η γυναίκα όσο και να λάβει, μιας και με αυτόν τον ανταγωνισμό και τη ζήλια δεν φαίνεται και τόσο άξια εμπιστοσύνης. Στην πραγματικότητα οι άνθρωποι κρίνονται αντάξιοι ή μη εμπιστοσύνης από τις πράξεις τους και όχι από το φύλο τους. Η ζήλεια μπορεί να υπάρξει μέσα τόσο σε μια γυναικεία όσο και σε μια ανδρική φιλία κι αυτό εξαρτάται πάλι από το άτομο και τα προσωπικά του χαρακτηριστικά (χαρακτήρας, αυτοπεποίθηση, πεποιθήσεις κλπ) και όχι από τα βιολογικά. Επιπλέον, μπορεί πάντα να υπάρξει το ενδεχόμενο κάπου κάποτε κάποιος φίλος τελικά να χαίρεται με τις λύπες και να λυπάται με τις χαρές και είναι κάτι που επίσης δεν εξαρτάται από το φύλο αλλά από τον χαρακτήρα του φίλου ή την δική μας αδυναμία κρίσης.

Ένα τελευταίο κοινωνικό στερεότυπο για τη φιλία είναι ότι αυτή αποτελεί μύθο μεταξύ των δύο φύλων. Η προκατάληψη στην προκειμένη αφορά το μονοπώλιο της σεξουαλικότητας ως άξια και σημαντική της διαφυλικής αλληλεπίδρασης.

Φυσικά και είναι σημαντική η σεξουαλικότητα και για αυτόν τον λόγο οι άνθρωποι συνάπτουν ερωτικές ή σεξουαλικές σχέσεις. Οι άνθρωποι όμως μπορούν και συνάπτουν και φιλικές σχέσεις μιας και αυτό που αποζητούν από τον άλλον δεν είναι η σωματική ηδονή αλλά συναισθηματικές και πνευματικές αλληλοεπιδράσεις και καταστάσεις. Αυτά τα τελευταία δεν εξαρτώνται από το φύλο αλλά από τον καθένα χωριστά και τις επιθυμίες – ανάγκες που αναζητά να ικανοποιήσει σε μια φιλία.

Κατά τον Πλάτωνα, ο ιδανικός έρωτας είναι αυτός που δεν αφορά την κατάκτηση. Είναι ένας έρωτας που δεν έχει να κάνει με τη σεξουαλική κυριαρχία του άλλου αλλά με την ορμή για πνευματική αναζήτηση της γνώσης εμπνευσμένη από το άλλο πρόσωπο. Το ερώτημα λοιπόν είναι μήπως ο ιδανικός έρωτας του Πλάτωνα είναι τελικά η ιδανική φιλία ….

Περισσότερες πληροφορίες για την Μαρία Μάρκου, πατήστε εδώ