καθημερινότητα

Όλοι μας σε κάποια φάση της ζωής μας αποκτήσαμε μία συνήθεια την οποία, μετά από ένα διάστημα, αναρωτηθήκαμε πώς στην ευχή μας “κόλλησε”, όπως και γιατί δεν την κόβουμε. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, αυτό συμβαίνει επειδή κάθε μία από αυτές τις συνήθειες, όπως το κάπνισμα, η στροφή σε ανθυγιεινά snacks ή ακόμη κι η ακαταστασία κι η χρηματική σπατάλη, εξαρτώνται από έναν κύκλο που ξεκινάει από την αιτία που εγείρει την “ανάγκη” της, συνεχίζει στο ότι βασίζονται σε μία ρουτίνα και τελειώνει στο αίσθημα ανταμοιβής που παροδικά προκαλεί.

Ας το θέσω με ένα παράδειγμα: ο καπνιστής ανάβει τσιγάρο όταν κάτι τον αγχώνει ή τον εκνευρίζει. Αυτό είναι το στάδιο της “πυροδότησης” της συνήθειας. Ανάβει (σχεδόν) πάντα το τσιγάρο σε τέτοιες περιπτώσεις, άρα είναι συνήθης ρουτίνα. Και νιώθει πως ηρεμεί (για λίγο) από αυτό που τον εξόργισε, που είναι το αίσθημα ανταμοιβής.

Τι πρέπει να κάνουμε σύμφωνα με την επιστήμη; Πολύ απλά “σπάμε” αυτό το φαύλο κύκλο δημιουργώντας στην πορεία ένα νέο, εποικοδομητικό κύκλο!

Για να κόψουμε μία κακή συνήθεια, πρέπει να αναγνωρίσουμε την ψυχολογία της. Συγκεκριμένα, να καταλάβουμε τι την πυροδοτεί. Για παράδειγμα, το κάπνισμα ή το “φάγωμα” των νυχιών προσφέρει μία ανακούφιση από μία κατάσταση που μας αγχώνει. Οπότε ξεκινάμε γνωρίζοντας τη συνήθειά μας σε μεγαλύτερο βάθος.

Στη συνέχεια εξερευνούμε τις αφορμές που μας κάνουν να στραφούμε στην εκάστοτε συνήθεια. Σ’ αυτό βοηθάει μία καθημερινή to do list όπου καταγράφουμε τους “στόχους” της ημέρας, όπως το πρόγραμμα γεύματος, την ποσότητα νερού που πρέπει να πιούμε μέσα στη μέρα ή τα έξοδά μας. Στο περιθώριο της σελίδας μας, όμως, μπορούμε να σημειώσουμε τη στιγμή που μπήκαμε στο πειρασμό να στραφούμε στην κακή μας συνήθεια (για παράδειγμα, να ανάψουμε τσιγάρο ή ακόμη και να αναζητήσουμε “παρηγοριά” σε ένα μεγάλο doonut!) αλλά και τι προκάλεσε αυτόν τον πειρασμό. Με λίγο λόγια, παρακολουθούμε το μοτίβο της συνήθειάς μας ώστε να μάθουμε τι πρέπει να αποφεύγουμε, στα όρια του εφικτού, τουλάχιστον.

Είτε αυτές είναι καλές, είτε κακές, οι συνήθειες είναι κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Επομένως, για να καταργηθεί μία κακή συνήθεια, πρέπει να αντικατασταθεί από μία καλή. Αν, για παράδειγμα, νιώθουμε την ανάγκη να… ορμήσουμε στον αυτόματο πωλητή του γραφείου για ένα “βρώμικο” σνακ, μπορούμε να προτιμήσουμε να κάνουμε ένα μικρό περίπατο μέσα στο γραφείο. Ακόμη καλύτερα είναι αν έχουμε προβλέψει πως μπορεί να ξυπνήσει ο πειρασμός μέσα μας κι έχουμε μαζί μας ένα υγιεινό σνακ, όπως ξηρούς καρπούς ή φρούτα.

Τέλος, μία τακτική που μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά στην επίτευξη του στόχου μας είναι η οπτικοποίησή του. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε έναν μικρό πίνακα ανακοινώσεων και εκεί να καρφιτσώσουμε αποφθέγματα ή ‘bullet points” του τι θέλουμε να πετύχουμε με το στόχο μας αλλά και φωτογραφίες που μας δίνουν μία αίσθηση του πώς θα βλέπουμε τον εαυτό μας όταν το καταφέρουμε. Μπορούμε να τον έχουμε στο σπίτι ή μπορούμε να κάνουμε κάτι αντίστοιχο σε ένα σημειωματάριο που θα έχουμε μαζί μας ανά πάσα στιγμή και στο οποίο θα μπορούμε να καταφεύγουμε κάθε φορά που το έχουμε ανάγκη.

Όπως κάθε μεταβολή στην καθημερινότητά μας, έτσι κι η κατάργηση μίας κακής συνήθειας είναι μία διεργασία που απαιτεί επιμονή κι υπομονή. Επομένως, δεν αντιμετωπίζουμε τη νέα κατάσταση ως κάτι που μας φοβίζει, αλλά ως ένα βήμα που μακροχρόνια θα βελτιώσει τη ζωή μας

Είναι μάλλον βέβαιο (δυστυχώς) ότι κάθε άνθρωπος έχει αντιμετωπίσει μια δύσκολη και δυσάρεστη κατάσταση στη ζωή του. Ειδικά σε περιόδους κρίσης (οικονομικής, ανθρωπιστικής, πολιτισμικής, ηθικής) οι δυσοίωνες συνθήκες επιβαρύνουν σημαντικά τον άνθρωπο. Η απώλεια της εργασίας, μια σοβαρή ασθένεια ή ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου και η εν γένει ξαφνική αλλαγή καθημερινών συνηθειών αποτελούν μερικά από τα παραδείγματα δυσμενών εμπειριών στη ζωή του ατόμου. Δεν αντιδρούν, όμως, με τον ίδιο τρόπο όλοι οι άνθρωποι σε περιστάσεις σαν αυτές. Πολλοί αντιδρούν με αρνητικά συναισθήματα και έντονο το αίσθημα της αβεβαιότητας, ενώ άλλοι προσαρμόζονται με σχετική ευκολία σε στρεσογόνες καταστάσεις και σημαντικές αλλαγές στη ζωή τους. Τι είναι αυτό που καθιστά ικανούς τους ανθρώπους για αυτή τη μετάβαση; Το βασικότερο στοιχείο είναι η ψυχική ανθεκτικότητα (resilience).
–Τι είναι όμως η ψυχική ανθεκτικότητα;
Ψυχική ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα της θετικής προσαρμογής, παρά την ύπαρξη δύσκολων και αντίξοων συνθηκών και παρά την έκθεση σε παράγοντες επικινδυνότητας. Με άλλα λόγια, είναι η ικανότητα να διαχειριζόμαστε τα δυσάρεστα γεγονότα, χωρίς να ακυρώνουμε τη χαρά της ζωής.
Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν αποτελεί ένα μόνιμο χαρακτηριστικό του ατόμου αλλά μια δυναμική και συνεχιζόμενη διαδικασία που ανάλογα με τις συνθήκες του περιβάλλοντος μπορεί να μεταβάλλεται. Η αναπτυξιακή εξέλιξη και οι μεταβαλλόμενες συνθήκες της ζωής είναι στοιχεία μπορούν να την επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό.

–Ποια στοιχεία τη συνθέτουν και ποια την αποδυναμώνουν;
Σπουδαίο ρόλο στο πόσο ευπροσάρμοστοι είμαστε στις καθημερινές αντιξοότητες παίζει η σχέση που έχουμε με το συναίσθημα μας. Η αναγνώριση, αρχικά, του τι ακριβώς νιώθουμε και στη συνέχεια η αποτελεσματική διαχείριση του μας φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στο να χτίσουμε την ανθεκτικότητα μας. Το στοιχείο της ενσυναίσθησης, της δυνατότητας δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του διπλανού μας, γνωρίζοντας, όμως, πότε να βγούμε από τη θέση αυτή, είναι ένα ακόμη σημαντικό δείγμα ικανοποιητικής προσαρμοστικότητας. Τα δυο προηγούμενα στοιχεία οδηγούν και στο τρίτο, την επαρκή δυνατότητα επικοινωνίας με τους άλλους. Κάποιος που έχει την ικανότητα να δημιουργεί σχέσεις με γερές βάσεις, ανοιχτή επικοινωνία και αμοιβαίο μοίρασμα είναι σε θέση να «πολεμήσει» τις δυσκολίες που θα εμφανιστούν. Σημαντικό στοιχείο της ψυχικής ανθεκτικότητας αποτελεί, επίσης, η δυνατότητα του ατόμου να αναγνωρίζει και να αναλύει την αιτία ενός προβλήματος που ανακύπτει, καθώς και να είναι αποτελεσματικός στην αντιμετώπιση του, χωρίς να εμμένει στην αφορμή ή στην πρώτη, δυσάρεστη αίσθηση.

Τα σημαντικότερα στοιχεία που αποδυναμώνουν το κατά πόσο αντέχουμε στις άσχημες καταστάσεις είναι οι αρνητικές σκέψεις και ο μη ρεαλιστικός τρόπος σκέψης. Αυτό γιατί, αφενός ξεκινώντας από μια αρνητική θεώρηση των πραγμάτων, είναι λογικό και η στάση μας απέναντι στις συνθήκες να είναι αρνητική, και αφετέρου βγάζοντας το ρεαλισμό από τη σκέψη μας αφήνουμε πρόσφορο έδαφος στα καταστροφολογικά σενάρια να επηρεάσουν τη συμπεριφορά μας. Οι παγιωμένες συνήθειες αποτελούν, επίσης, σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα στην ανάπτυξη της αντοχής μας, καθώς αντιτίθενται σε οποιαδήποτε προσπάθεια μας για αλλαγή ή προσαρμογή σε νέες συνθήκες. Από τα χαρακτηριστικά που αντιστέκονται στην ανθεκτικότητα μας δε θα μπορούσαν να λείψουν οι βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις, οι οποίες συχνά δε μας επιτρέπουν να δούμε εναλλακτικές λύσεις στα προβλήματα που ανακύπτουν στην καθημερινότητα μας.

Τρόποι ανάπτυξης της ψυχικής ανθεκτικότητας
• Ζητήστε στήριξη/ βοήθεια
Η λαϊκή ρήση «Πρόβλημα που μοιράζεται, είναι μισό πρόβλημα» δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Με το να ζητήσουμε βοήθεια από τους κοντινούς μας ανθρώπους, θωρακίζουμε το ψυχικό μας σθένος και χτίζουμε υγιείς σχέσεις

• Δημιουργήστε ένα ‘μέρος χωρίς στρες’
Η καθημερινότητα είναι γεμάτη αγχογόνες καταστάσεις και ένταση. Όταν δε μπορούμε να αποφύγουμε ό,τι γεννά στρες, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα μέρος, κυριολεκτικά ή μεταφορικά, όπου θα είναι το καταφύγιο μας π.χ. το σπίτι μας, κάποια αγαπημένα μας πρόσωπα, ένα τραγούδι, μια συγκεκριμένη βόλτα.

• Ακολουθήστε ένα πρόγραμμα δραστηριοτήτων
Μπορεί να φαίνεται μικρής σημασίας, όμως μην υποτιμάτε τα θετικά που μπορεί να επιφέρει η σωστή οργάνωση του χρόνου μας στη μείωση του άγχους.

• Αποφύγετε να δείτε τις κρίσεις σαν ανυπέρβλητα προβλήματα
Μεταφράζοντας τον Επίκτητο, αυτό που, συνήθως, μας επηρεάζει είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τα πράγματα και όχι τα πράγματα αυτά καθεαυτά. Επομένως, όσο πιο δυσεπίλυτα θεωρούμε τα προβλήματα μας, τόσο μεγαλύτερη προσπάθεια θα χρειαστεί να καταβάλλουμε για να τα αντιμετωπίσουμε.

• Δεχτείτε ότι η αλλαγή είναι μέρος της καθημερινότητας και της ζωής
Σκεφτείτε πόσο βαρετή θα ήταν η ζωή όλων μας, εάν όλα παρέμεναν ίδια στο πέρας του χρόνου.

• Θυμηθείτε: δικαίωμα στην ατέλεια
Στην προσπάθεια μας να έχουμε το συνεχή έλεγχο στα στοιχεία που συνθέτουν τη ζωή μας, συχνά ξεχνάμε ότι όλοι έχουμε δικαίωμα στο λάθος. Με αυτό, προφανώς, δεν υπονοοείται «Κάνετε λάθη!», αλλά δείξτε επιείκεια στους εαυτούς σας και στους ανθρώπους που σας περιβάλλουν.
• Βελτιώστε τις σχέσεις σας με τους σημαντικούς για εσάς ανθρώπους
Βελτιώνοντας την επικοινωνία με τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής μας, ενδυναμώνουμε την ανθεκτικότητα μας στις δυσκολίες που παρουσιάζονται καθημερινά.

• Τονώστε τη ρεαλιστική σας αισιοδοξία
Η αισιοδοξία είναι επιλογή μας. Είναι άσκοπο να πιστέψουμε ότι η θετική σκέψη, εν γένει, θα φέρει και θετικά αποτελέσματα. Είναι, όμως, σημαντικό να κρατάμε μια θετική, ρεαλιστική στάση στα πράγματα.

• Δημιουργήστε ρεαλιστικούς στόχους
Η θετική στάση ζωής καθεαυτή δε μπορεί να επιφέρει θαύματα, αν οι στόχοι μας δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Ένας στόχος κάθε φορά, λοιπόν, είναι το μέτρο.

• Αναγνωρίστε τις θετικές ικανότητες σας και δείξτε τους εμπιστοσύνη
Όλοι μας ξέρουμε έστω και ένα θετικό μας στοιχείο. Ας το αναγνωρίσουμε και ας το εμπιστευτούμε.

• Φροντίστε τον εαυτό σας (ύπνος, τροφή, άσκηση, χαλάρωση)
Όλα τα παραπάνω δεν είναι δυνατό να εφαρμοστούν για την ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας, εάν δε φροντίζουμε για τη σωματική υγεία και ηρεμία του εαυτού μας.

Η Ευη Καραγεώργου είναι Ψυχολογος MSc – Γνωσιακή Ψυχοθεραπεύτρια
Απόφοιτος Τμήματος Ψυχολογίας Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μεταπτυχιακή εκπαίδευση στην Κλινική Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Sussex (MSc in Clinical Psychology and Mental Health) και εξειδίκευση στη Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική προσέγγιση τόσο στα πλαίσια των μεταπτυχιακών σπουδών, όσο και στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Αιγινητείου Νοσοκομείου. Εμπειρία στην ατομική και ομαδική συμβουλευτική ενηλίκων. Συνεργάτιδα του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί στο : [email protected]